O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

 
deb ataladi. Ko‘z eshituv pufakchasi va boshqa 
organlarning boshlang‘ichlari ikkilamchi tashkilotchilar
 
deb nomlanadi. Differensiallanish sababi, 
tashkilotchining unga buysunadigan materialga belgilovchi ta‘sir qilishi deb qaraladi. Rivojlanish 
vaqtida embrion qismlarining o‘zaro ta‘sir etishini ko‘rsatuvchi tajribalar zur qiziqish tug‘dirdi va 
o‘zoq vaqt tadqiqotchi e‘tiborini tortdi. Tabiiyki, indo‘qtsion protsessning tabiatini ochishga intilish 
vujudga keldi. qizitish orqali spirtda yoki boshqa^usullar bilan uldirilgan tashkilotchini kuchirib 
o‘tkazishga oid tajribalar uni dastlabki gastruladagi blastotselga kuchirib o‘tkazilganda ham 
ektodermadan nerv sistemasini indutsirlash qobiliyatini saqlashini ko‘rsatdi. Shunga ko‘ra, 
indo‘qtsiya ximiyaviy protsess bo‘lib, indo‘qtsiyalovchi modda aktiv bo‘lishi haqida 
xulosa^chiqarilgan. Bunday moddaning mavjudligi katta yoshdagi umurtqasiz va umurtqali 
hayvonlarning ko‘pgina to‘qimalari, xususan, ular ulgandan keyin, ektodermada neyral tuzilmalarni 
keltirib chiqarish qobiliyatiga ega ekanliklari ko‘rsatilgandan keyin shubxasizday bo‘lib qoldi. 

---

30 
Biroq, organlardan nerv sistemaning indo‘qtsiyasi uchun xos bo‘lgan moddani ajratib 
olishga urinish natijasiz ekanligi ma‘lum bo‘ldi. Bunday sistemaning ^qorin ektodermasidan 
differyontsiyalanishi juda ko‘p bir-biridan g‘oyat o‘zoqda bo‘lgan va, hatto anorganiq kelib 
chiqan moddalar orqali vujudga kelishi mumkin. Nerv sistemasi indo‘qtsiyasida 
no‘qleoproteidlarning etakchi roli xakida taxmin qilindi. Biroq. ularning xossalarini sinab ko‘rish 
yo‘li bilan ^qilingan tajribalarning natijalari teskari bo‘lib chikdi: bir tomondan ma‘lumotlar 
RNKni yo‘qsak darajda saqlovchi to‘qimalarning yaxshi indo‘qtsiyalovchi qobiliyatni ko‘rsatar edi, 
ikkinchi tomondan^ ribono‘qleaza ^(RNK ni gidroliz qiluvchi ^fermyont) ribono‘qleoproteidning
indo‘qtsiyalovchi xossasini xar doim ham yo‘qotib yubormasligi, demak^ indo‘qtsiya ba‘zi bir 
hollarda RNK siz ^ham amalga oshishi mumkin ekanligi aniqlandi. Ribono‘qleoproteidning oqsilli 
qismi ham bir
 
xilda aktiv emas: tajribalar uni aktivsizlantiruvchi moddalarning hammasi ham 
indo‘qtsiyaga yomon ta‘sir qilmas ekanligini ko‘rsatdi.
Shunday qilib, indo‘qtsiyalovchi moddalarning kimyoviy xossalari haqidagi masala 
oydinlashmay qolmoqda va uning hal qilinishi avvallari o‘ylanganiga qaraganda anchagina 
murakkabdir. 
Ko‘p tajribalarning natijalari ektodermaning o‘zi yashiringan, aktiv bo‘lmagan formada 
nerv sistemasi hosil qiladigan faktorlarni saqlashi mumkin degan xulosaga olib keldi. Bu faktorlar 
ektodermaga turli va buning ustiga o‘ziga xos bo‘lmagan omillar ta‘sir qilgandan keyingina 
namoyon bo‘ladi. Nerv sistemasining indo‘qtsiya protsessi sun‘iy partyonogenez xodisasi bilan 
takqoslanadi: ikkala holda ham o‘ziga xos biologik reaktsiya turli kimyoviy va fizik omillarning 
ta‘sir etishi bilan ketishi mumkin.