F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar


Mavzuga oid savol va topshiriqlar



Download 2,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/72
Sana14.06.2022
Hajmi2,61 Mb.
#666664
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   72
Bog'liq
fayl 1983 20211005

Mavzuga oid savol va topshiriqlar 
1.
O`rta asrlarda yashagan buyuk mutafakkirlardan kimlar tabiiy geografik 
jarayonlar to`g`risida ma`lumotlar yozib qoldirilgan. 
2.
Tyanshan sirtlari ilk bor kim tomonidan tadqiq etilgan? 
3.
Kavkazorti hududlarda bo`lgan zilzila sabablarini, uning oqibatini va 
zilzila tarqalgan hududlarni hamda ushbu hududlarning tektonikasi, 
daryolarning ishi, muzliklar va shamollarning ishlari va tog` yon 
bag`irlarida relyef hosil bo`lish jarayonlarini qaysi olim o`rganadi ? 
4.
Gravitatsion kuch ta`sirida shakllanuvchi tabiiy geografik jarayonlar 
kimlar tomonidan o`rganildi? 
5.
M.M.Mamatqulov tabiiy geografik jarayonlarni qaysi turlarini tadqiq 
3
А. Низомов ва б. Табиий географик жараёнлар. Т. 2015 й. 10 б. 


11 
qilgan?
 
Tabiiy geografik jarayonlarni genetik turlariga ko’ra tasniflash 
Tasniflash o’ziga xos o’rganish metodi bo’lib, u har bir fanning asosini 
tashkil etadi. SHu boisdan D.M.Mendeleev ilm tasniflashdan iboratdir, deya 
uqtiradi. Tabiiy geografik jarayonlarni o’rganish asnosida ham ularni kelib 
chiqishiga ko’ra bir-birlariga yaqinlarini guruh-guruh qilib jamlagan va ajratgan 
holda o’rganish, ularni tadqiq etishni yengillashtiradi. Shu boisdan turli davralarda, 
turli fanlarni tadqiq etuvchi olimlar tabiiy geografik jarayonlarni har xil nuqta’i 
nazardan turib tasniflaganlar. Jumladan geologlar, geomorfologlar, geograflar 
amalga oshirgan tabiiy geografik jarayonlarning tasnifi bir-birlaridan qisman 
bo’lsada farqlanadi, biri-ikkinchisini to’ldiradi, ammo inkor etmaydi. Shu tariqa 
tasniflash ishlari rivojlangan sari, tabiiy geografik jarayonlarni o’rganish ham 
mukammalalasha borgan.

Relyef shakllari berk (barxan, balandlik, chuqurlik, karst voronkasi) yoki 
ochiq (jar, daryo vodiysi), sodda yoki murakkab, ko`tarilgan yoki pastqam bo`lishi 
mumkin. Relyef shakllari katta-kichikligigga ko`ra planetar shakllar, megashakllar, 
makroshakllar, mezoshakllar, mikroshakllar va nanoshakllarga ajratiladi.

Planetar shakllar-ya’ni eng yirik relyef formalari – materiklar va okeanlar 
joylashgan botiqlar kiradi. Megashakllarga esa tog` mintaqalari, tekislik o`lkalari, 
okean tagidagi yirik soyliklar, ko`tarilmalar kiradi. Alp, Kavkaz, Tyanshan 
tog`lari, Turon pasttekisligi, O`rta Sibir yassitog`ligi megashakllarga misol bo`la 
oladi. Ayrim tog` tizmlari (masalan Oloy tizmasi), botiq yoki vodiylar (Farg`ona 
vodiysi) relyefning makroshakllaridir. Mezoshakllar – tepaliklar, vodiylar, 
mikroshakllar – barxanlar, dyunalar, jarlar, terrasalar; nanoshakllar esa – kichik 
tepaliklar, suv yuvib ketgan chuqurliklar va h.k.Mezoshakllarga- jarlar,
Relyefning yirik shakllari- planetar, mego va makro, ayrim hollarda 
mezoshakllari endogen jarayonlar ta`sirida vujudga keladi. Ularning hosil bo`lishi
4
Низомов А ва б. Табиий географик жараёнлар. 13б. Т.2015. 
5
Richard John Hugget. Fundamentals of geomorphology. First published 2007 by Roudledge. Madison Avenue, 
New York, edition published in the Taylor & Francis e-Library, 2007. 


12 
litosfera xususiyatlariga bog`liqdir. Mezo, mikro va nanorelyef shakllari esa asosan 
ekzogen jarayonlar ta`sirida hosil bo`ladi.ekzogen jarayonlarning faoliyati 
oqibatida akkumlyativ va denudatsion relyef shakllari tarkib topadi. 
Akkumlyativ shakllar jinslarning to`planishidan (morena tepaliklari, 
barxanlar, dyunalar, deltalar), denudatsion shakllar esa jinslarning olib ketilishidan 
(jar, soyliklar, vodiylar yardanglar) hosil bo`ladi.
Relyef shakllarini kelib chiqishiga ko`ra I.P.Gerasimov va Yu.A. 
Meshcheryakovlar geotektura, morfostruktura va morfoskulptura shakllariga 
bo`lishadi. Geotektura planetar va megarelyef shakllari bo`lib, ular endogen 
jarayonlar natijasida vujudga keladi. Morfostruktura makrorelyef shakllari bo`lib, 
ular endogen va ekzogen jarayonlarning o`zaro ta`siri natijasida hosil bo`ladi. 
Bunda endogen jarayonlar asosiy rol o`ynaydi. Morfoskulptura mezorelyef, 
mikrorelyef va nanorelyef shakllari bo`lib, ular asosan ekzogen jarayonlarning 
faoliyati natijasida vujudga keladi.
O`xshash qiyofa, tuzilish, kelib chiqishiga ega bo`lgan va muayyan hududda 
qonuniy ravishda takrorlanuvchi relyef shakllarining birikmasiga relyefning 
genetik tiplari deyiladi. Relyefning har bir tipi relyef hosil qiluvchi muayyan 
jarayonlar 
va 
omillar 
faoliyatida 
tarkib 
topadi. 
Moskva 
universiteti 
geomorfologlari tomonidan quyidagicha relyef shakllarining genetik tasnifi 
berilgan.

Download 2,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish