Эргашходжаева ш. Д

Кўча рекламаси ва транзит реклама (жумладан, метродаги 
реклама). 
Кўчадаги реклама ва транзит реклама – шаклан хилма-
хиллик ва рангба-ранглик даражаси энг юқори реклама бўлиб, 
девордаги оддий ѐзувдан йирик шаҳарларда ѐруғлик рекламаси ѐрқин 
ранглари ва кўкда парвоз қилаѐтган аэроплан тортиб юрадиган 
транспарантларгача бўлган кўринишда бўлиши мумкин. Уларнинг 
барчасини шу нарса бирлаштирадики, барча коммуникация шакллари 
кўчалар ва автомагистраллар бўйича ҳаракатланаѐтган йўловчилар ва 
ҳайдовчилар учун мўлжалланади.
 
Кўча рекламаси ва транзит рекламанинг ифодалаш воситалари 
қаторига мурожаатлар шакли ва ранги, ѐруғлик безаги, ўлчамлар, 
шунингдек, энг оддий ҳаракат шакллари, масалан, транспортдаги 
реклама, ѐруғлик таблосидаги югурувчи сатрлар ѐки призматрон 
туридаги қурилмалар киради. 
Кўча 
рекламаси 
ѐки 
ташқи 
реклама 
шаҳарлар 
ва 
автомагистралларнинг белгиланган нуқталарида, одатда маҳаллий 
маъмурият билан келишувларга мувофиқ жойлаштирилади. Транзит 
рекламаси кўча еркламасидан шу билан фарқ қиладики, у шаҳарлар 
ва автострадалар бўйича кўчиб юрмасдан, йўловчи ва ҳайдовчилар 
олдида ҳаракатланади.
Кўргазма ва ярмаркалар. 
Кўргазма ва ярмаркалар илмий 
ҳажмдор инновацион маҳсулотларни силжитишда жуда сезиларли 

---

154 
роль ўйнайди. Инновацион фирманинг кўргазма-ярмарка каби 
тадбирда иштирок этиш мақсади ва технологиясини кўриб чиқамиз. 
 
Кўргазма бу – унинг номи қандай бўлишидан қатъи назар, асосий 
мақсади оммани инсониятда ўз эҳтиѐжларини қондириш учун мавжуд 
бўлган воситаларни намойиш этиш йўли билан, шунингдек, 
фаолиятнинг битта ѐки бир нечта соҳаларида тараққиѐт мақсадларида 
ва келгуси истиқболлардан хабардор қилишдан иборат бўлган 
намойишдир. 
Ярмарка бу – намуналарнинг халқаро иқтисодий кўргазмаси 
бўлиб, у номланишидан қатъи назар ўтказилаѐтган мамлакат урф-
одатларига мувофиқ кенг истеъмол товарлари ва/ѐки асбоб-ускуналар 
йирик бозорини ифодалайди, битта жойнинг ўзида чегараланган вақт 
давомида белгиланган муддатларда бўлиб ўтади ва унда 
экспонентларга миллий ва халқаро миқѐсда савдо битимлари тузиш 
учун ўз маҳсулотлари намуналарини намойиш этишга рухсат 
берилади. Унда олиб чиққан ҳолда савдо қилишга рухсат этилади. 
Кўргазма ва ярмаркаларнинг асосий устунликларидан бири шуки, 
уларда қоидага кўра турли мамлакатлардан турли ишлаб 
чиқарувчиларнинг жуда кўп сонли товар намуналари мужассам 
топади. Бу эса харидорга қисқа вақт ичида бозорда мавжуд бўлган 
таклифлар билан танишиб чиқиш, мутахассислардан зарур 
маслаҳатлар олиш, нарх ва сифат тавсифномаларини керакли тарзда 
таққослаш, музокаралар ўтказиш, тижорат тшартларини келишиб 
олиш ва ниҳоят, шартнома имзолаш имконини беради. Бунад харидор 
янги маҳсулот билан ишчи кўринишда танишиш, у билан ишлаш 
усулларини, қўлланиш соҳаси ва самарадорлигини ўрганиш 
имкониятига эга бўлиб, бу машина ва асбоб-ускуналар харид 
қилишда айниқса муҳим аҳамият касб этади. 
Кўргазмада иштирок этиш экспонентларга ўз корхонасининг ҳам 
коммуникацион, ҳам нарх шакллантириш, ҳам сотув, ҳам товар 
сиѐсатини бир вақтнинг ўзида амалга ошириш имконини беради. 
Маркетинг воситаларидан бошқа биронтаси корхона ва унинг 
маҳсулотларини бутун борича тўлиқ намойиш этиш ва шу билан бир 

---

155 
пайтда мижозлар билан шахсий алоқалар ўрнатиш имкониятини 
тақдим эта олмайди.
Инновацион маҳсулотларни силжитиш бўйича бу кўргазмаларда 
тузиладиган асосий тижорат битимлари қуйидагилардир: 

шартномаларнинг асосий тури бу – товарни келгусида етказиб 
берган ҳолда намойиш этилаѐтган намуналар (шунингдек, моделлар, 
чизмалар ва каталоглар) бўйича битимлар; 

битимларнинг бошқа тури бу – экспонатларнинг ўзини: 
машина ва асбоб-ускуналарни, узоқ муддат фойдаланиладиган 
предметлар ва кенг истеъмол товарларининг айрим турларини 
сотишдир. Бундай битимлар тузишда харидор харид қилинган 
товарни мос келувчи кўргазма ѐки ярмарка ѐпилганидан сўнг олиб 
кетиши келишиб болинади. 
Экспонентларнинг аксарияти кўргазмада иштирок этишни 
маркетинг сиѐсатининг ажралмас бир таркибий қисми деб 
ҳисоблайди. Маркетинг воситаси сифатида кўргазмалар корхона учун 
маркетинг 
тадбирлари 
харажатларини 
оптималлаштиришни 
англатади, чунки кўп функционалли аҳамиятга эга бўлади. 
Кўргазмалар, шунингдек, маркетинг стратегиясини шакллантириш 
учун кўплаб зарурий бошланғич нуқталар бериши мумкин. Бу 
кўргазмаларнинг айрим функцияларига тўхталиб ўтадиган бўлсак, 
янада аниқроқ маълум бўлади:

кўргазмалар мақсадли бозорларнинг ўзига хос кўзгуси 
ҳисобланади; 

кўргазмалар ѐрқин, ҳаяжонли ҳодиса ҳисобланади ҳамда 
потенциал харидорлар ва ҳамкорларни ўзига жалб қилади; 

кўргазмалар бозор ҳақида ахборот тўплагна имкон беради; 

кўргазмалар янги бозорларни янада очиқроқ қилади; 

кўргазмалар нарх ва эришиладиган натижани тўғридан-тўғри 
таққослашга имкон беради; 

кўргазмалар интенсив ахборот алмашинишга хизмат қилади. 
Умуман олганда, кўргазма ѐки ярмаркада иштирок этиш ҳақидаги 
қарор уларни ўтказиш жойи, эҳтимолий аудитория таркиби, 
кўргазманинг тармоқдаги нуфузи, ташкилотчиларнинг керакли 

---

156 
шароитларни таъминлаш қобилияти, кўргазма майдонлари қиймати, 
кутилаѐтган қатнашчилар ва уларнинг сони каби мезонлар асосида 
қабул қилинади. 
Ушбу кўргазмада ўтган йиллар тажрибаси (тузилган битимлар 
сони), 
ташкилотчилар 
томонидан 
ўтказилган 
тадбирлар 
(симпозиумлар ва ҳ.к.) ва уларнинг натижалари бўйича 
ишбилармонлик фаоллиги характери ҳисобга олинади. 
Фирманинг кўргазмада иштирок этиши рекламаси ҳам у қаторга 
кирадиган қўшимча тадбирлар харажатлари исталган ҳолда ҳам 
режалаштирилган бўлиши лозим. Кўргазма ташкилотчилари 
рекламаси ташриф буюрувчиларни фақат кўргазма ҳудудига олиб 
келади, экспонент рекламаcи эса уларни янада узоқроқ, корхона 
стенди томон етаклайди.
Экспонатлар намойиши визуал ахборот олишга имкон беради, 
бироқ ушбу товарлар устунликларини амалий ўзлаштириш визуал 
қабул қилинган ахборотдан устунлик қилиши ва бевосита мулоқотга 
олиб келиши лози. 
Кўргазмалар бошқа ҳеч қайси ахборот воситаларида кўрилмаган 
даражада мақсадли гуруҳлар ичида бевосита реакцияга олиб келади 
ва бозорни таҳлил қилиш учун тўғридан-тўғри далиллар беради. 
Кўргазма ҳодиса сифатида белгиланган замон ва макон билан боғлиқ 
эканлиги сабабли ундаги муваффақият ҳам аниқ ўлчаниши ва 
баҳоланиши мумкин.