Эргашходжаева ш. Д

 
6.3. Интернетнинг товарни ҳаѐтийлик даврига таъсири 
Товарнинг бозордаги рақобатбардошлик динамикасини акс 
эттирувчи энг муҳим концепция товарнинг ҳаѐтийлик даври 
ҳисобланади. Товарнинг ҳаѐтийлик даври фирманинг муайян бозорда 
вақт бўйича фойда ва айланмасининг ривожланиш қонуниятларини, 
яъни рақобатбардош товарнинг бозордаги хулқ-атвори динамикасини 
тавсифлайди. Бу ҳолатда товарнинг ҳаѐтийлик даври фирманинг 
товар таклифига бозор реакциясининг идеал модели сифатида намоѐн 
бўлади. Ҳаѐтийлик цикли модели ҳар қандай товар меҳнат маҳсули 
сифатида чекланган ҳаѐтийлик даврига эга эканлигини кўрсатади, бу 
жараѐнда ишлаб чиқиш, жорий қилиш, ўсиш, етуклик, тўйиниш ва 
пасайиш каби бир нечта босқичлар босиб ўтилади (6.2-расм).
 
 
 
 

---

92 
6.2-расм. Товарнинг бутун ҳаѐтийлик даври давомида сотув 
ва фойда ҳажми ўзгариши
8
 
Ҳаѐтийлик даврининг узунлиги турли товарлар учун турли 
даражада бўлади. Бу муддатни узайтириш захиралари учун битта 
эмас, бир нечта товар ишлаб чиқариш ва сотиш асос бўлиб хизмат 
қилади. Бунда бу товарлар турли бирикувда турли сотув бозорларида 
жойлашиши мумкин. Бу ҳолатда сотув бозорига бир дона товар эмас, 
балки 
ҳаѐтийлик 
даври 
босқичлари 
ўзгариши 
олдиндан 
режалаштириб қўйилган товарлар мажмуи билан чиқиш мақсадга 
мувофиқ бўлар эди. Компаниянинг бундай маҳсулот портфелини 
шакллантириш унга доимий фойда олишни таъминловчи ҳамда 
инновацион фаолиятни амалга оширишда капиталдан фойдаланиш 
маневрлари учун шароит яратиб берувчи мувозанатланган ишлаб 
чиқариш-сотув фаолиятини амалга оширишга имкон беради. 
Товарнинг бутун ҳаѐтийлик даври ва унинг айрим босқичлари 
товар турига боғлиқ бўлади. Бироқ кенг истеъмол товарлари учун 
ҳам, ишлаб чиқариш-техник йўналишдаги товарлар учун ҳам хос 
бўлган умумий тенденция ҳаѐтийлик даврининг қисқариши 
ҳисобланади. Бир босқичдан бошқасига ўтишни тезлаштириб, шу 
тариқа товарнинг умумий ҳаѐтийлик даврини қисқартирувчи ахборот 
8
Абдухалилова Л.Т. Интернет маркетинг. –Т.: ТДИУ, 2011. 265 б. 
Сотув ва фойда хажми 
Сотув хажми 
Фойда 
Вакт 
Жорий килиш Ўсиш Етуклик Пасайиш 

---

93 
технологиялари ва Интернет бу борада ўзининг муносиб ҳиссасини 
қўшмоқда. 6.3-расмда бугунги кун (В) ва ўн йил аввалги давр (А) 
учун хос бўлган товарнинг ҳаѐтийлик даври графиклари акс 
эттирилган.