Эргашходжаева ш. Д

 
5.3. Брендни шакллантириш механизмини ишлаб чиқиш
Ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, маҳаллий иқтисодчи 
олимларнинг аксарият асарларида бренд яратиш механизми етарли 
даражада тўлиқ кўриб чиқилмаган, хорижий тадқиқотчиларнинг 
бренд шакллантириш технологиялари эса кўпинча маҳаллий бозор 
хусусиятларини ҳисобга олмайди. Бироқ айнан бренд яратиш 
услубияти масалалари бугунги кунда саноат товарлари бозорида 
фаолият кўрсатаѐтган ва ҳали ўз брендига эга бўлмаган кўпчилик 
маҳаллий корхоналар учун долзарб ҳисобланади. 
Бренд яратиш ва унинг истеъмолчилар орасида муваффақиятга 
эришиши бренд шакллантириш механизмининг самарали фаолият 
юритишига асосланиб, бу ерда корхона ва истеъмолчилар ўзаро 
алоқаларининг кетма-кетликдаги йиғиндиси, улар ѐрдамида брендинг 
соҳасидаги корхона фаолиятининг асосий мақсади таъминланадиган 
усуллар тушунилади. 
Бренд шакллантириш механизмининг асосини инновациянинг 
ўзи, истеъмолчи учун сотувга таклиф этиладиган ва инновацияга 
билдириладиган функционал эҳтиѐжларга жавоб берадиган 
бренднинг моддий таркибий қисми ташкил қилади. Бўлғуси 
бренднинг истеъмолчила онгида, келгусида эса – узоқ муддатли 

---

79 
ишончли муносабатлардаги индивидуал образини яратишда товар 
сифати биринчи даражали роль ўйнайди. 
Ҳозирги пайтда, М.Планк номидаги Германия илмий-тадқиқот 
институтининг маълумотларига кўра, харидорларнинг 60%и товар 
белгисини товарнинг маълум бир сифати билан барқарор равишда 
боғлаб келади, яна 30%и – сифати ва унинг айнан шу фирмага 
тегишли эканлиги билан боғлайди, қолган 10%и эса товар ѐки 
хизматларни танлашда товар белгисига эътибор қаратмайди. Шу 
сабабли жаҳонда чиқарилаѐтган жами товарларнинг 80%дан ортиғи 
товар белгилари билан маркаланади. 
Маркетинг соҳасидаги машҳур мутахассис Питер Дойль, 
брендни шакллантириш механизми элементларини кўриб чиқар экан, 
уч босқични кетма-кетликда босиб ўтган ҳолда брендни яратиш 
мумкин деб ҳисоблайди: 

харидорлар эҳтиѐжларини қониқтирадиган сифатли маҳсулот 
яратиш; 

самарали тақдимот ўтказиш; 

уни бошқа маҳсулот ва хизматлар билан тўлдирган ҳолда 
савдо маркаси базасини кенгайтириш. 
Биринчи босқич сифатида сифатли товар яратишни ажратиб 
кўрсатар ва унга алоҳида эътибор қаратар экан, афсуски, П.Дойль 
брендни шакллантириш механизмининг бутун занжирини кўриб 
чиқмайди, балки фақат асосий жиҳатларини кўрсатади, бизнингча, 
улар ўз навбатида, батафсил таҳлилга эҳтиѐж сезадиган алоҳида 
мустақил элементлардан таркиб топади. 
Амалиѐтнинг кўрсатишича, кўпчилик маҳаллий корхоналар 
учун сифатли товар мавжудлиги ўз брендини муваффақиятли 
шакллантириш учун зарурий, лекин етарли бўлмаган шарт 
ҳисобланади. Бунинг сабаби шундаки, битта товар гуруҳида рақобат 
кучли ва ишлаб чиқарилаѐтган рақобатчи-товарлар сифатининг 
юқори даражада эканлиги кузатилмоқда. 
Турли маҳаллий корхоналар амалий тажрибаларини тадқиқ 
этиш 
натижасида 
аниқланадики, 
брендни 
шакллантириш 

---

80 
механизмини қуйидаги элементлардан иборат бўлган маълум бир 
алгоритмик структура кўринишида акс эттириш мумкин. 
1.Бренднинг бизнес-ғоясини шакллантириш. 
2.Бозорни таҳлил қилиш: сегментлаш, бозор сиғимини ва унинг 
сегментларини баҳолаш, бозор динамикаси ва рақобатчиларни 
ўрганиш. 
3.Сифатли товар ѐки хизмат яратиш. 
4.Товарни идентификация қилиш ва индивидуаллаштириш. 
5.Бўлғуси бренд ҳудудида сотув ҳажмини ошириш. 
6.Истеъмолчи томон реклама коммуникациялари. 
7.Корхонада бренд мафкураси муҳимлигини шакллантириш. 
8.Кўпчиликнинг мойиллиги ва содиқлигига эришиш. 
9.Истеъмолчи онгида бренд ғоясини мустаҳкамлаш. 
10.Истеъмолчининг бренд қимматига ишониши ва уни ўз 
қадриятларига тенглаштириши. 
11.Брендни келгусида бошқариш. 
Таъкидлаш жоизки, брендни шакллантириш механизмининг 
дастлабки босқичларидан бири сифатида янги ттовар яратиш эмас, 
балки бизнес-ғоя ишлаб чиқиш ва ифодалашни кўрсатмоқдамиз. 
Ўз брендини яратаѐтган ҳар қандай корхонанинг асосий 
иқтисодий 
мақсади 
инновацияларнинг 
бозор 
қиймати 
ва 
рақобатбардошлигини ошириш ҳисобланади. Бизнес-ғоя ишлаб 
чиқиш брендни шакллантиришда кўзда тутиладиган компаниянинг 
аниқ мақсадларини ифодалашга имкон беради: узоқ муддатли ва 
қисқа муддатли режалар, муваффақиятлиликни аниқлаш мезонлари, 
тадбиркорлик фаолиятининг тактик ва стратегик жиҳатлари ва ҳ.к. 
Бизнес-ғоя ишлаб чиқиш масаласи бугунги кунда кўплаб 
компаниялар учун долзарб саналади ва бирламчи аҳамият касб этади. 
Маҳаллий корхоналар амалий тажрибаси тадқиқотлари шуни 
кўрсатадики, аксарият ҳолларда компаниялар бизнес-ғоя ишлаб 
чиқишни писанд қилмасдан, ўз фаолиятини маълум бир товар ишлаб 
чиқишдан бошламоқда. Таклиф этилаѐтган бренд шакллантириш 
механизми элементи – бизнес-ғоя ишлаб чиқиш – брендни стратегик 

---

81 
ривожлантириш, шунингдек, корхонанинг ўзини ривожлантириш 
масалаларини самаралироқ ҳал этишга имкон беради. 
Шакллантирилган бизнес-ғояни аниқлаштириш, бренднинг 
бозордаги асосий позицияларини аниқлаш, унинг сиғими, 
динамикаси ва товар нишасидаги рақобат даражасини баҳолашга 
дастлабки бозор таҳлили ѐрдам беради. Бўлғуси бренднинг бозордаги 
позицияларини ишлаб чиқиш, истеъмолчиларни сегментлаш зарур. 
Фикримизча, бренд шакллантириш доирасида истеъмолчиларни 
сегментлаш масалалари соҳанинг кам ўрганилганлиги сабабли 
алоҳида эътибор талаб қилади. 
Қуйидаги 5.1-жадвалда инновациялар бозорида брендни 
шакллантиришнинг алоҳида босқичларини бажариш усуллари акс 
эттирилган. 
Номни идрок қилиш таҳлили одатда компаниянинг бутун 
ҳаѐтийлик даври давомида амалга оширилади. Агар бренд номи 
зарурий талабларга жавоб бермай қоладиган бўлса, унга тузатиш 
киритилади ѐки тўлиқ ўзгартирилади. Вақт ўтиши билан 
компаниянинг ўзи, унинг мақсадлари, истеъмолчилари, воситачилари 
ўзгаради. Бу ўзгаришлар тезлиги йил сайин ўсиб бормоқда. Бу 
ўзгаришларни самарали бошқариш учун менежерлар бозор 
позицияларини кучайтириш воситалари қаторига ребрендингни 
қўшишлари лозим. Ҳар қандай маҳсулот вақт ўтиши билан маънавий 
эскиради, шу сабабли мавжуд брендни вақти-вақти билан 
модернизация қилиш зарур. Мавжуд бренднинг сифат ўзгаришлари 
«ребрендинг» номини олган. 
Ребрендинг бу – истеъмолчилар онгида рўй бериши лозим 
бўлган ўзгаришлар, бренд қиѐфасини (брендноми, логотипи, 
рамзлари, компания транспорти ѐки товарларидаги ранг ва ҳ.к.) 
ўзгартиришдир. Керакли муносабат бренд векторидан ўрин олган 
мотивацияловчи таъсири остида шаклланиши туфайли ушбу 
марканинг мақсадли доираси мотивларини алмаштириш, эҳтимол, 
брендни бошқа мақсадли доирага кўчириш ҳақида ўйлаб кўриш 
мақсадга мувофиқ бўлади.