O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Tamom bo’lmagan jinoyatlar uchun jazo tayinlash
Tamom bo’lmagan jinoyatlar uchun jazo tayinlash masalasida jinoyatning 
bosqichlari to’g’risida ma’lumotga ega bo’lishimiz muhimdir. Jinoyatlarni qasddan 
sodir etilishida jinoyatchi oqibat kelib chiqishi rejalarini tuzadi, jinoyat sodir etish 
vositalari va qurollarini tayyorlaydi, muayyan vaqtni kutadi va boshqa maqsadlarni 
o’ylab oladi. So’ng amaliy harakatga o’tadi va yakunda o’z maqsadiga yetishishga 
intiladi. Jinoyat huquqi bu jarayonni uch qismga bo’ladi: 
9-rasm. Jinoyatning bosqichlari 
Jinoyat sodir etishga yo’naltirilgan harakat shaxsning o’ziga bog’liq 
bo’lmagan holatlarga ko’ra to’xtatilgan bo’lsa, qilmish jinoyatga tayyorgarlik 
ko’rish deb hisoblanadi. Jinoiy uyushma tashkil etish (242-modda) kabi jinoyatlar 
tayyorgarlik bosqichida tamom bo’lgan jinoyat deb topiladi.
Jinoyatga suiqasd qilish oxiriga yetkazilmagan jinoyat hisoblanadi. Masalan, 
biror kimsa boshqa shaxsni o’ldirish uchun o’q otdi, o’qning tegmasligi yoki uni 
jarohatlashi yoxud uchinchi shaxsning o’limiga olib kelishi suiqasd bosqichidir. 
O’g’rilikka kirib qo’lga tushib qolish ham shunga o’xshash holatdir.
Jinoyat sodir etilishidan ko’zlangan maqsad oxiriga yetkazilsa, tamom 
bo’lgan jinoyat holati shakllanadi. Shuni qo’shimcha qilamizki, ayrim jinoyatlarda 
jinoiy oqibat kelib chiqishidan qat’iy nazar, suiqasdning o’zi tamom bo’lgan 
jinoyat sifatida kvalifikatsiya qilinadi. Ommaviy tartibsizliklar (244-modda), 
bezorilik (277-modda) va boshqa jinoyatlar buning misoli bo’ladi.
Jinoyatga tayyorgarlik 
ko’rish 
Jinoyatga suiqasd qilish Tamom bo’lgan jinoyat

---

90 
Sud tomonidan tamom bo’lmagan jinoyatlar uchun jazo tayinlanishida 
jinoyatning 
kvalifikatsiyalanishi, 
uning 
og’ir-yengilligi, tayyorgarlik va 
suiqasdning oxiriga yetmaganlik sabablarini o’rganadi. 
Tamom bo’lmagan jinoyatlar uchun tayinlanadigan jazolar tegishli moddada 
nazarda tutilgan jazo yeng kam muddatining 3/4 qismidan ortib ketmasligi kerak. 
Shuningdek, tamom bo’lmagan jinoyatlar uchun umrbod ozodlikdan mahrum 
qilish jazosi qo’llanilmaydi.
Jazoning bunday darajada yengillashtirilishi ayrim toifadagi jinoyatchilar va 
jinoiy holatlar uchun tadbiq etilmaydi. Xususan, o’ta xavfli retsidivist deb 
topilganlar, uyushgan guruh yoki jinoiy uyushma a’zolari hamda tinchlik va 
xavfsizlikka qarshi tamom bo’lmagan jinoyatlar uchun ushbu yengilliklar 
qo’llanilmaydi. Mazkur holat qasddan odam o’ldirishning og’irlashtiruvchi 
holatlari (97-modda II qismi), 14 yoshga to’lmaganligi aybdorga ayon bo’lgan 
jabrlanuvchining nomusiga tegish (118-modda IV qismi) yoki zo’rlik ishlatib, 
jinsiy ehtiyojni g’ayritabiiy usulda qondirish (119-modda), yadroviy, ximiyaviy, 
biologik va boshqa turdagi ommaviy qirg’in qurolini, bunday qurol yaratishda 
foydalanish mumkin bo’lgan materiallarni hamda uskunalarni, radioaktiv 
materiallarni kontrabandasi bilan bog’liq jinoyatlar uchun ham taalluqlidir.
Jinoyat sodir etilishida ishtirokchilar uchun jazo tayinlanishida har bir 
ishtirokchining aybini darajasiga yarasha jazo tayinlanadi. Bunda ularning xatti-
harakatlaridagi yengillashtiruvchi va og’irlashtiruvchi holatlar har bir ishtirokchi 
uchun alohida o’rganib chiqiladi.