Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 

---

158 
13-MAVZU. AHOLI STATISTIKASI 
 
1. Aholi soni va tarkibi statistikasi 
Makroiqtisodiy statistika sotsial salohiyat (resurslar)ni o’rganishni aholi 
sonini o’rganishdan boshlaydi. Aholi sonini aniqlash manbai bo’lib quyidagilar 
hisoblanadi: vaqt-vaqti bilan o’tkazilib turiladigan aholi ro’yxati; aholining tabiiy 
o’sishi yoki kamayishi bo’yicha ma’lumotlar; aholining mexaniq harakatlari 
bo’yicha ma’lumotlar. 
Aholining tabiiy o’zgarishini, ya’ni tug’ilganlar va o’lganlarni, nikohdan 
o’tgan va ajralishlarni fuqarolik holatini qayd qiluvchi idora (ZAGS)lar hisobga 
oladi. Aholining migratsiyasini, ya’ni bir mamlakat, viloyat, tuman va aholi 
yashaydigan punktlarga keluvchilarni hamda boshqa erga ketganlarni shaharlarda 
uy daftarida (o’tkaziladigan va chiqariladigan), qishloq joylarda esa qishloq 
kengashlarining xo’jalik daftarlari va ro’yxatlarida hisobga olib boriladi. 
Ana shu hisobga olish va oldin o’tkazilgan aholi ro’yxati ma’lumotlariga 
statistik ishlov berish asosida har yili hisob-kitob qilish yo’li bilan butun 
mamlakatdagi va ayrim viloyat, tuman hamda shahar va qishloq aholisining yil 
oxiridagi umumiy soni quyidagicha aniqlanadi: 
),
(
)
(
'
'
0
1
ket
kel
l
o
tug
A
A
A
A
A
A





bu erda: A
0
- aholining yil boshidagi soni; 
'
tug
A
- joriy yilda tug’ilganlar soni; 
l
o
A
'
- 
joriy yilda o’lganlar soni; 
kel
A
- joriy yilda kelganlar soni; 
ket
A
- joriy yilda 
ketganlar soni. 
Bunday hisoblashlarni shahar va qishloq, jins va yosh miqyosida ham 
bajarish mumkin. 
Ro’yxat o’tkazish va joriy hisoblashlar yordamida aholi soni odatda yil 
boshidagi sana bilan aniqlanadi. Biroq ma’lum sanada aniqlangan aholi soni 
makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash uchun qo’l kelmay qoladi. Masalan, jon 
boshiga to’g’ri kelgan yalpi ichki mahsulot, milliy daromad, yalpi daromad kabi 
ko’rsatkichlar aholining yil boshidagi yoki yil oxiridagi soniga asoslanib emas, 
balki uni o’rtacha soniga asoslanib hisoblanadi. 
Aholining o’rtacha sonini aniqlashda turlicha metodlardan foydalanish 
mumkin. 
1.
Agar aholi soni faqatgina yilning boshi va oxirida keltirilgan bo’lsa, u holda 
aholining o’rtacha soni 
oddiy arifmetik
formula yordamida hisoblanadi: 
bu erda: 
- aholining o’rtacha soni; A
0
- aholining yil boshidagi soni; A
1
- 
aholining yil oxiridagi soni. 
2.
Agar aholi soni bir yil ichidagi oylar boshida teng intervallarda keltirilgan 
bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni