Ensiklopediyasi

Maydoni - 1 5 6 6 5 0 0 kvadrat kilometr.
Aholisi - 2 4 2 2 8 0 0 kishi.
Mongoliya dashtlari p o y o n s iz. U n d a g i 
tekisliklar va tepaliklarda birorta ham daraxt- 
ni uchratmaysiz - hamma yoqda shamolda 
yengil tebranayotgan o'tlarni ko'rasiz, xolos. 
Faqat Mongoliyaning shimoli-g'arbida tog'lar 
qad ko'targan, ular qalin ignabargli o'rmonlar 
bilan qoplangan; tog' oraliqlaridagi soyliklar- 
da moviy ko'llar bor.
M ongoliya shimoliy qismining ko'rinishi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M am la ka tn ing eng ja n u b id a be p o yo n
suvsiz Gobi cho'li joylashgan.
Dashtlarda sigir, q o ‘y, echki, yilqi po- 
dalari, Gobi cho'lida esa tuyalar boqiladi. 
Onda-sonda aratlar (chorvadorlar)ning kigiz 
o'tovlari qorayib ko‘rinadi. Chorvachilik juda 
qadim za m onlardan bu mamlakat aholisi- 
ning asosiy mashg'uloti hisoblanadi. C h o r- 
va bir joyning o'tlarini yeb tugatgandan keyin 
cho'ponlar mollarini boshqa yaylovga hay- 
dab o ‘tadilar.
C h o r v a mollariga q ishd a a n c h a qiyin 
bo'ladi, bu davrda izg'irin shamollar esadi, 
qor bo'ronlari bo'ladi. Hayvonlar o'tgan yil- 
gi qurigan o'tlarni qalin qor ostidan arang 
ko vla b topib y e y d i. U la r g a q o 's h im c h a
pichan berib boqib turilmasa, mollar nobud 
bo'lishi mumkin.
B olalar qo'zi, b u zo q, toylarni sog'lom
o'stirishda kattalarga yordamlashadilar.
Ko'pgina qishloq maktablarida bolalarga 
y o z g i t a ’til d a v r i d a t o y la r n i m i n i s h g a
o ' r g a t i s h n i v a z i f a qilib t o p s h i r a d i l a r .
Bayram larda otlarda poyga uyushtiriladi. 
Bunda kattalardan tashqari 8 - 1 2 yoshli qiz 
va o'g'il bolalar ham qatnashadi.
C h o rva - Mongoliyaning asosiy boyligi. 
Mamlakatning boshqa boyliklaridan ilgari 
mutlaqo foydalanilm agan. Q a d im g i diniy 
urf-odatlarga ko'ra yerni kovlash, tabiatning 
dastlabki ko'rinishini o'zgartirish taqiqlan- 
gan edi. Shuning uchun o'tmishda mongol- 
lar h e c h q a c h o n d e h q o n c h i l i k bilan 
shug'ullanishmagan va hatto nonning ta’mini 
ham bilmaganlar. Endilikda traktorlar yorda­
mida dashtdagi katta qo'riq maydonlar hay- 
daladi. B u g 'd o y z o r la r s a p -sa riq tovlanib 
turadi, s abzavot pishib yetiladi. Geologlar 
yer ostidan ko'mir, neft, temir rudasi, mis, 
volfram, molibden, qalay konlarini qidirib 
topdilar.
Qo'shni mamlakatlar ularga ko'mir shax- 
talari, ruda va neft konlari, zavodlar va fab- 
rikalar barpo qilishda yordam bermoqdalar. 
Ko'pgina sanoat korxonalari chorvachilik 
mahsulotlari (jun, teri)ni qayta ishlaydi, a ’lo 
sifatli gazlam a, poyabzal, kiyim, jun adyol 
ishlab chiqaradi.
Ya ngi korxonalar atrofida ishchilar sha- 
harchalari qad ko'tardi. Mamlakatning shi­
moliy qismida, toshko'mir koni yonida kat­
ta Darxan shahri qurildi, darxan so'zining 
o ' z b e k c h a g a ta r jim a s i « t e m i r c h i » d e -
makdir. Mamlakat poytaxti - U lan-Bator ni­
hoyatda o 'zg a rib ketdi. Ilgari bu s h a h a r 
o'tov va bir qavatli pastqam uylar to'dasidan 
iborat edi. Endilikda bu yerda chiroyli ko'p 
qavatli uylar, xiyobonlar, asfaltlangan keng 
ko'chalar barpo qilindi. U la n -B a to r qo'shni 
m a m l a k a t l a r b ila n t e m ir y o 'l o rq a li 
bog'langan. O'zbekiston Respublikasi bilan 
Mongoliya o'rtasida diplomatiya m u n o sa - 
batlari 1992-yilda o'matilgan.
MOTOR - qarang 
Dvigatel.
MOVAROUNNAHR
D unyodagi h am m a mamlakat, o'lkaning 
o'tmishda boshqacha nomi bo'lgan. Vaqtlar 
o'tishi bilan ularning nomlari o'zgarib bugungi 
holiga kelgan. Lekin xalqlarning yodida yurt- 
ning eski nomlari o'chmas iz qoldirgan. A s o ­
san Amudaryo va Sirdaryo oralig'ida joylash­
gan yurtimiz - O'zbekistonimizning nomi ham 
tarixan juda yosh, 1924-yildan m a’lum. U n - 
gacha u turli nomlarda atalgan. Shulardan biri 
arabcha «M o varo un nah r» atamasi bo'lib, u 
«daryoning narigi tom oni» m a ’nosini angla- 
tadi. Bu yerda daryo deganda A m u d a ry o
nazarda tutilib, uning o'ng qirg'og'idagi yer- 
lar o'rta asrlarda shu nom bilan atalgan. 
Miloddan avvalgi 5^4-asrlarda mahalliy aho­
li d a ry o n in g o 'n g q ir g 'o g 'id a g i h u d u d n i 
Varozrud , yunonlar Transoksaniya deb ata- 
gan. Arablar esa yu nonchadan o 'z tillariga 
M ovarounnahr deb tarjima qilib, A m u d a ryo
va Sirdaryo oralig'idagi madaniy viloyatlar- 
ni shu nom bilan atay boshlashgan. Keyin­
chalik bu atama ilmiy-badiiy adabiyotimizga 
singib ketgan va 19 -asrgacha iste’molda 
bo'lgan. Movarounnahr qaysi hududlarni o'z 
ichiga olgan? Bu haqda olimlar turli fikrlar 
bildirishgan. Ko'pchilik olimlarning fikriga 
ko'ra, M ovarounnahr, asosan, A m u d a ry o
bilan S ir d a ry o oralig'idagi ye rla r bo'lib,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shimolda Orol dengizigacha, janubda Pomir 
tog'lari etaklarigacha yoyilgan. M o va ro u n- 
n a h rd a S a m a r q a n d , B u x o ro , T e r m i z va 
boshqa qadimiy shaharlar joylashgan.
Mahmud Koshg'ariyning yozishiga ko'ra 
« b a ’zilar butun M o va ro u nn ahrn i turkiylar 
o'lkalaridan deb hisoblaganlar. U Yankanddan 
boshlanadi... Bu Buxoroga yaqindir. Butun 
M o v a r o u n n a h r Y a n k a n d d a n s h a rq q a c h a
bo'lgan o'lkalami turkiy (qavmlar) shaharlari- 
dan deb hisoblashning asosi shuki S a m a r­
q and - S e m iz k a n d , T o s h k e n t - S h o s h , 
O 'z k a n d , T u n k a n d nomlarining ham m asi 
turkiychadir. Kand - turkiycha shahar de- 
makdir. Ular bu shaharlarni qurdilar va shun­
d a y n o m q o ' y d i l a r . . . Bu y e r d a fo r s la r 
ko'paygach, so'ng ular Ajam shaharlari kabi 
bo'lgan».
M o v a r o u n n a h r ta rk ib ig a Q u b o d i y o n ,
Chag'oniyon, So'g'd, Kesh, Nasaf, Xorazm, 
Farg'ona, Usrushona, lloq, Shosh, Isfijob va 
boshqa viloyatlar kirgan. Arab geograflari (Yo- 
qut Hamaviy va boshqalar) Movarounnahrni 
«tuprog'i serhosil, mo'l-ko'l tabiiy boyliklarga 
ega, lazzatli meva bog'lariga boy, hayvonot 
dunyosi rang-ba rang, aholisi saxovatli va 
mehmondo'st, yo'llari, ko'prig-u kechuvlari 
batartib va m u k a m m a l, rabot-u bozorlari 
obod, yigitlari shijoatli va jasur, barcha aholisi 
ilm-u m a ’rifatga chanqoq, iste’do d li» deb 
ta’riflaydilar.
Arabla r istilosiga q a d ar M o va ro u n n a h r 
aholisining ko'pchiligi turkiy bo'lgan. Mamlakat 
xalifalik tarkibiga qo'shib olingach ko'plab 
arablar va forslarning ko'chib kelishi natijasi­
da hamda Abbosiy xalifalar davrida ko'pchilik 
turkiy aholining Iroq va boshqa islom m am - 
lakatlariga borib qolishlari tufayli Movarounnahr 
aholisi orasida asta-sekin arab va fors tillari- 
da so'zlashuvchi qatlam vujudga kelgan.
Movarounnahr zaminidan ko'plab buyuk 
allomalar (Xorazmiy, Farg'oniy, Beruniy, Ibn 
S i n o , U l u g ' b e k ) , d a v la t a r b o b la ri va 
sarkardalar (Amir Te m u r, Jaloliddin M angu- 
berdi) va boshqa mashhur shaxslar yetishib 
chiqqanligi bilan o'zbek xalqi haqli ravishda 
faxrlanadi.
MULTFILM
Zalda chiroq o'chadi, shu zahoti ekranda 
go'zal va ajoyib fantaziya olami jonlanadi. Bu 
yerda bolalarning sevimli kitobchalari qahra- 
monlari - tomda yashovchi tinib-tinchimas 
Karlson, alomat ayiqcha Vinni Pux, mehribon 
va bir oz g'amgin Tim soh G ena, go'zal Q o r- 
qiz istiqomat qiladilar. Rasmli va qo'g'irchoqli 
qahramonlar o'zlarini jonli odamlarday tutisha- 
di - ular quvonadilar, g'am chekadilar, eng 
g'aroyib mo'jizalaryaratadilar... Lekin bu hech 
kimni ajablantirmaydi. Axir biz multiplikatsiya- 
da h a m m a n a rs a bo'lishi m u m k in lig ig a
o'rganib qolganmiz. Bu ajoyib mo'jiza aslida 
qanday ro'y berishi ko'pchilikning esiga ham 
kelmaydi.
Mo'jizani m ultiplika tsiyachi-ra sso m lar- 
ekranning olijanob sehr-garlari yaratishadi. 
Bo'lajak multfilmning rasmli qahramonlari 
ularning qo'li bilan jonlanadi. Lekin ularni 
jonlantirish oson em as. Axir hayotda Karl­
son ham, Cheburashka ham, Tim s o h G e na
ham, Sindbad ham bo'lmagan. Ularni ras­
som ko'pgina rasmlarda yaratadi. Q a h ra - 
m o n s h u n c h a k i q im irla s h i yoki k o 'zin i 
yumishi uchun bir necha o'nlab ra sm la rta y- 
yorlash kerak. Bu birgina daqiqa uchun, xo- 
los. O 'n daqiqali film uchun bu nday ra sm - 
lardan o zm u n ch a chizish kerakmi? T a x m i­
nan 115 mingga yaqin. Faqatgina qog'ozga 
chizish emas, balki uni selluloidga o'tkazish,