Fiziologiyasi va gigiyenasi

10. 4. Nafas olishning boshqarilishi
Nafas olish va chiqarish markazi. 
O d a m la r n in g nafas olishi 
u la rn in g o rg a n iz m in i h o la tig a b o g ’liq h o ld a o 'z g a r a d i . U u xla- 
g an p a y t d a tinch, h a r z a m o n d a ji s m o n i y ish b a ja r g a n d a tez-tez va 
c h u q u r h a y a jo n la n g a n p a y t d a e sa notekis. t o 'x t a b - t o 'x t a b qo lad i-
314
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

gan shakllarda namovon bo'ladi. Odam sovuq suvga sh o 'n g ' igan 
paytda m a’lum muddatga nafas olish to ‘xtaydi, «ilohiy kuchlar to­
monidan ushlab qolish». Rus fiziologi N. A. M islavskiy 1919- yilda 
uzunchoq miyada bir guruh hujayralar jarohatlanganda nafas olish 
to'xtashini aniqladi. Nafas olish markazini o'rganish ana shundan 
boshlangan.
Nafas markazi
murakkab hosila bo'lib, u nafas olish va nafas 
chiqarish markazlaridan tashkil topgan. Keyinchalik nafas markazi 
ancha murakkab tuzilishga ega ekanligi va nafas olishni boshqa- 
rilishida organizmning turli faoliyatiga nafas a'zolari tizimining 
o ‘zgarishini ta ’minlashda ishtirok etuvchi markaziy asab tizim i­
ning yuqori bo'lim lari ham ishtirok etadi. Nafas olishni boshqa- 
rilishida muhim rolni bosh miya katta yarimsharlari po'stloq qismi 
o'vnaydi.
Nafas markazi doimiy ravishda faol holatda bo'ladi: unda ritmik 
ravishda qo'zg'alisb impulslari yuzaga keladi. Hattoki markazga 
intiluvchi vo'llar to lig 'ic h a kesib qo'yilganidan keyin ham unda 
ritmik faollikni qayd qilish mumkin. N afas markazining avtoma- 
tiyasini undagi moddalar almashinuvi jarayoni bilan bog‘lab tu- 
shuntirish mumkin, nafas markazidan ritmik impulslari markazdan 
qovuvchi neyronlar orqali nafas muskullariga va diafragmaga 
o'tkaziladi hamda nafas olish va nafas chiqarishning navbatla- 
shuvini ta'm in etadi.