Fiziologiyasi va gigiyenasi

11-jadval
Qlinayotgan va alveolar havolardagi kislorod va
karbonat angidrid gazlarining parsial bosim i va ularnng
qondagi kuchlanishi (mm. sim. ust.)
G azlar
Parsial bosim (kuchlanish)
A tm osfera
bosimi
A lveolar
havo
Venoz qoni (o^pka
kapillarlarida)
A rterial
qon
Kislorod
159
100-110
40
102
Karbonat angidrid gazi
0,02-0,03
40
47
40
K islorodning qon bilan birikishi. 
Kislorod qonda gem oglobin 
bilan uncha barqaror b o im ag an birikma — oksigem oglobin hosil 
qiladi. 1 g gemoglobin 1.34 sm3 kislorodni biriktirib olish xusu- 
siyatiga ega. Kislorodning parsial bosimi qancha yuqori b o ‘lsa. 
shuncha k o ‘p oksigemoglobin hosil bo'ladi.
Alveolar havodagi kislorodning parsial bosimi 100-110 mm 
sim. ust. teng b o ia d i va bunday sharoitda qonning 97 % gemoglo- 
bini kislorod bilan birikadi.
O ksigemoglobin shaklidagi kislorod o'pkadan to ‘qim alar 
b o ‘ylab tarqaladi. To'qim alarda kislorodning parsial bosimi past 
b o ‘lganligi sababli, oksigemoglobin dissotsiyalanib kislorodni 
o ‘zidan ajratadi. Xuddi shu y o i bilan to ‘qimalar kislorod bilan 
t a ’m inlanadi.
Havoda yoki to'qim alarada karbonat angidrid gazi k o 'p boTsa, 
qondagi gemoglobinning kislorodni biriktirish xususiyatini pasay- 
tiradi.
K arbonat angidrid gazining qon bilan birikishi. 
Karbonat an­
gidrid gazi qon tarkibida kimyoviy birikmalar ham da natriy gidro-
i л
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

k a rb o n a t v a kaliv g id ro k a r b o n a tla r sh a k lid a tashiladi. U n in g bir 
qism i g e m o g lo b in bilan tashiladi.
K a r b o n a t an g id rid g a z in in g qon bilan birikishi va u ning t o '-
q im a la rd a g i v a q o n d a g i k u c h la n is h ig a b o g 'liq d ir. В u nday h o la td a
eritro tsitlard a m a v ju d b o 'l g a n
karbonangidraza fermenti
m u h im
rolni o 'y n a y d i. K a rb o n a t a n g id rid g a z in in ig m iq d o rig a q arab k a r­
b o n a n g id ra z a ferm enti S O , + H , 0 = H ,S O , shakldagi te n g la m a d a g i 
re ak siy an i k o 'p m a rta g a tezlashtiradi.
K a r b o n a t 
a n g id rid
g a z in in g
k u ch lan ish i 
yuqori 
b o 'l g a n
t o 'q i m a l a r n i n g k ap illa rla rid a k o 'm i r kislo ta sin in g hosil b o 'lis h i 
y u z beradi. 0 ‘p k a d a k a r b o n a n g id r a z a fe rm en ti d e g id ra ta s iv a n i 
t a 'm i n etadi. b u esa q o n d a n k a rb o n a t an g id rid g a z in in g qisib chiqa- 
rilish ig a olib keladi.
B o la la rn in g o 'p k a s id a g i g a z la r a lm a s h in u v i ulardagi kislota -
ishqor m u v o z a n a tin in g b o sh q arilish xu su siy atlari b ilan c h a m b a r- 
chas b o g ’liq. B o la la rd a n afas m arkazi qo n re a k s iy a sin in g en g m a y - 
d a o 'z g a r i s h i g a ham j u d a aniq re a k s iy a qiladi. H attoki, m u v o z a n a t- 
nin g kislotali to m o n g a b iro z g in a o g 'is h i ham bo lalard a hav o ye- 
tis h m a s lig in i chaqiradi.
B o l a la rn in g d iffuz ion x u su siy ati y o sh u lg 'a y is h i bilan orta b o r a ­
di. B u esa o 'p k a a l v e o la la rin in g u m u m iy y u z a sin in g ortishi bilan 
b o g 'liq d ir.
O rg a n iz m n in g k is lo ro d g a b o 'l g a n talabi va k a rb o n a t an g id rid - 
ning ajralishi o rg a n iz m d a k e c h a d ig a n o k sid la n ish j a r a y o n l a r i n i n g
darajasi bilan a niqlana di. Yosh u lg 'a y is h i bilan bu d araja k a m a y a - 
di, b o la n in g o 's i s h i g a q a ra b har 1 kg tirik v a z n g a t o ' g ' r i k e la d ig a n
gaz la r a l m a s h in u v i ham m o s h o ld a k a m a y a boradi.