Fiziologiyasi va gigiyenasi

8. 8. Ayrisimon (b o‘qoq) bez
Ayrisimon bez yana timus ham deb yuritiladi. Bu ju ft a ’zolar 
b o iib to 'sh suyagining orqasida joylashadi. Hozirgacha timusni en­
dokrin bezlar qatoriga kiritish munozarali b o iib qolmoqda, chunki 
bezning gormoni toza shaklda ajratib olinmagan. K o'pchilik tad-
248
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qiqotchilar ayrisimon bezni endokrin bezlar qatoriga kiritishmoqda. 
Bu bez o'zining eng yuqori darajadagi rivojlanishiga 11-13 yoshda 
erishadi va bu paytda uning massasi 35-40 g ga yetadi, shundan 
keyin uning teskari rivojlanishi kuzatiladi. Voyaga yetgan odam lar­
da esa, endokrin funksiyasiga ega bo'lgan ayrim qismlarigina yog' 
to ’qimalari orasida saqlanib qoladi.
Taxmin qilishlaricha, ayrisimon bezning gormoni limfositlar- 
ning yetilishida ishtirok etadi. Ayrisimon bezi olib tashlangan 
hayvonlarning qonidagi limfositlaming miqdori 60—70 % gacha 
kamavadi, limfa tugunlari va taloqning o ic h a m i 2 m artaga kichra- 
yadi.
Tug'ilganidan keyingi birinchi kundanoq ayrisimon bezni olib 
tashlanishi, organizmning immun xususiyatlarini keskin zaiflashi- 
shini chaqiradi, antitanalar hosil b o im ay d i.
Ayrisimon bezi tu g 'm a holda rivojlanm agan bolalarda keskin 
limfositlar yetishmasligi rivojlanadi, qonda antitanalar hosil b o i i ­
shi bilan bog'liq b o ig a n gam ma-globulin b o im ay d i. Bunday bo­
lalar. odatda, 2 -5 oylik yoshida halok b oiadilar. Ta'kidlashlaricha, 
ayrisimon bez bilan jinsiy bezlar orasida m a iu m darajadagi o ‘zaro 
b o g iiq lik mavjud: ayrisimon bez jinsiy bezlar faolligini tormoz- 
laydi, jinsiy gormonlar esa ayrisimon bezning massasini sekin-asta 
kichiklashishini, uning funksiyasining keskin pasayishini chaqi­
radi.
8. 9. Jinsiy bezlar
Jinsiy gorm onlar aralash bezlar qatoriga kiruvchi jinsiy bezlar 
bilan ishiab chiqiladi. Androgenlar deb ataluvchi erkaklik jin ­
siy gormonlari urug‘donlarning maxsus hujayralari bilan ishiab 
chiqiladi. Ular urug'donlar ekstraktidan hamda erkaklar siydigidan 
ajratib olingan.
Haqiqiy erkaklik jinsiy gormoni b o iib