Fiziologiyasi va gigiyenasi

adenogipofiz,
keyingi qismi esa 
neyrogipofiz
deb ataladi.
Hozirda adenogipofizdan: o'sish gormoni yoki somatotropin; 
tireotropin; adrenokortikotrop (AKTG); foltiropin; lutropin va pro- 
laktin yoki laktrotropin gormonlari ajratilgan.
Samototropin yoki o'sish gormoni suyaklarning uzunlikka 
o'sishini ta'm inlaydi, moddalar almashinuvi jarayonini tezlashti- 
radi, y a'ni o'sishning tezlashishiga va tana massasining ortishiga 
olib keladi. Bu gormonning yetishmasligi bolalarning bo'yini kalta 
b o iib qolishi (130 sm dan past), jinsiy rivojlanishining to'xtashi
243
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kuzatiladi, lekin tananing proporsiyasi saqlanib qoladi. Gipofizar 
karliklarning (kaltalarniki) ruhiy-aqliy rivojlanishi. odatda. buzil- 
maydi. Gipofizar karliklar orasida buyuk odamlar ham uchraydi.
O 'sish gormonining bolalik yoshlarida т е л oridan ortiq b o iis h i 
gigantizm ga - bo'yning o 'sib ketishiga olib keladi. Tibbiy adabi- 
yotlarda b o ’yi 2 m 83 sm va hatto undan ham baland bo 'lg an (3 m 
20 sm) gigantlar haqidagi m a'lum otlar ko'p. Gigantlarning, odatda, 
qo'l-oyoqlari uzun b o iish i. jinsiy funksiyalarning yetishmasligi va 
jism oniy jihatdan bardoshi past b o iish i bilan xarakterlanadi.
Avrim vaqtlarda o 'sish gormonini m e'voridan ortiq qonga ajra- 
tilishi jinsiy yetilishdan keyin boshlanadi. ya'ni qaysiki epifizor 
tog'aylar suyaklanganidan keyin naysim on suyaklarni uzunasiga 
o'sishi mumkin b o im a y qoladi. Bu paytda akraligamiya rivojlana- 
di: b o 'g 'in la r va kaftlar, bosh suyagining yuz qismi (ular keyinroq 
suvaklanadi) kattalashadi. burun juda tez o ‘sadi, lablar. iyalc, til, 
quloq va tovush b o g ia ri vo'g'onlashadi, natijada tovush dag'al- 
lashib qoladi: yurak, jigar. oshqozon-ichaklar tarkti hajm jihatidan 
kattalashadi.
A drenokortikotrop gormoni (AKTG) buyrakusti bezi p o'st- 
loq qismi faoliyatiga ta'sir ko'rsatadi. Qon tarkibida AKTGning 
ko'payib ketishi buyrakusti bezi po'stloq qismini giperfunksiyasi- 
ni chaqiradi. bu esa m oddalar almashinuvining buzilishiga va qon 
tarkibidagi qand miqdorining ortishiga olib keladi.
Yuz va gavdaning yog' bosishi. yuz va gavdaning miqdoridan 
ortiq jun bosishi bilan xarakterlanuvchi Isenko-Kushinga kasalligi 
rivojlanadi; bu paytda ayollarda soqol va m o S io v lar o'sadi: arte­
rial bosim ortadi: suyak to'qim alari g'ovaklanadi. bu esa ayrim hol­
larda suyaklarning o 'z-o 'zid a n sinishini chaqiradi.
Qalqonsim on bezning m o'tadil funksiyasi uchun zarur b o ig a n
tireotropin gormoni ham adenogipofizda ishiab chiqiladi.
Gipofizning oldingi qismining bir necha garmonlari jinsiy bezlar 
faoliyatiga ham ta'sir ko'rsatadi va bular