|
Эпилептик деменция
Талвасали тутқаноқ билан биргаликда келадиган хар қандай акли
қолоқликни эпилептик ақли заифлик деб кўрсатиб бўлмайди. Эпилептик
деменция (эпилептик акди заифлик) факатгина эпилептик касалликда -
миянинг генетик ортгирилган, кўпинча эса тугма органик касаллигида
кузатилиб, унинг асосий симтомлари (белгилари) эпилептик тутқаноқлар
(ангаклар, талвасалар); тафаккурнинг ўзига хос хусусиятлари (ёки акли
заифликнинг ўзига хослигида), ҳиссий-иродавий доиранинг ўзига хос
хусусиятларида намоён бўлади.
Эпилептик ақли
қолоқпик органик деменциянинг
бир тури
хисобланади ва шунинг учун кўп жихатдан унга ўхшайди, аммо бир катор
белгилари билан фарқланади. Масалан, эпилептик ақли қолоқликда
интеллектуал нуқсон тузилишида тафаккурнинг (фикрлашнинг) қийинлиги
устун туради. Эпилептик деменция учун нутқнинг, ўқиш, ёзиш ва хисоблаш
ва эсга тушириш жараёнларининг кескин секинлашиши хосдир. Эпилептик
деменцияда психик кўчишнинг (переключаемость) секинлиги, сустлиги,
хаддан ташқари деталлаштириш ва педантлик, асосийларини ажрата олмай
эътиборга
молик
бўлмаганларнда
ўралашиб
қолишга
мойиллик
характерлидир. Ҳиссий-иродавий доирадаги ўзгаришлар ҳам диққатни ўзига
тортади. Кайфиятнинг умумий фонида хўмрайганлик, қовоги солиқлик устун
бўлади. Кайфиятнинг сабабсиз ўзгаришлари дисфория характерига эга
бўлади. Ғазабланиш, аччиғланиш каби аффектлари кузатилади.
Наслий характердаги эпилептик касалликларда биполяр аффектлар,
яъни кек (гина) сақлаш, ўч олишлар, хиралик, шилкимлик билан ёқиш,
кўнглини олиш, экзалтацияга мойиллик билан биргаликда келиши
кузатилади. Тез-тез ва кенг ёйилган эпилептик тутқаноқдар интеллектуал
ривожланишга катта салбий таъсир кўрсатади.
Шизофрениянинг клиник-психологик тузилишида турли асосий
(салбий) ва қўшимча (продуктив) белгилар ажратилади.
Салбий (негатив) белгиларга куйидагилар киритилади:
1) аутизм - хакиқат (реаллик) билан алоқани заифлашуви, ташқи
дунёдан ажралиб олиш, одамовилик, атрофдагилар билан алока килиш
эхтиёжининг йўкпиги, фантазиялар, аутик ўйинлар ва кизикишлар дунёсини
афзал кўриш;
2) хиссий ўзгаришлар - хиссий реакцияларнинг мос эмаслиги,
якинлари
билан
хиссий
богланишнинг
заифлашуви,
хислар
ва
кечинмаларнинг ёрқинлиги ва равшанлиги пасайади;
3) тафаккурнинг (фикрлашнинг) бузилишлари - аввал унинг
парадоксаллиги (соглом фикрга карама-қарши бўлган ўзига хос фикрлаш),
символлилиги кейинчалик мулоҳазаларнинг заифлашувига олиб келадиган
рзонерликка мойиллик, интеллектуал самарасизлик.
Ушбу асосий белгиларнинг ифодаланиш даражаси шизофреник
нуксоннинг асосий оғирлигини белгилаб (аниқлаб) беради.
Шизофрениядаги аффектив, галлюцинатор, алаҳлаш, неврозга ўхшаш,
харакатли (кататоник) синдромлар, онгнинг бузилиши касаллик кечишининг
ўткирлигини акс эттиради.
II БОБ. АҚЛИ ЗАИФЛИКНИ ТАШХИС ҚИЛИШНИНГ НАЗАРИЯСИ
ВА АМАЛИЁТИ
Олигофренияга ўхшаш булган баъзи холатларнинг тавсифи
Умумтаълим мактабларида кийин ўзлаштирувчи ўқувчиларни ўрганиш
улар орасида илк ривожланиш даврида баъзи бузилишлар булган болалар
ҳам учрашини кўрсатади. Бундай болалар олигофренларга ўхшаса хам,
хақиқатан бундай бўлмайди.
Ақпи заифликнинг мохиятини тушуниш хам илмий, хам амалий
жихатдан муҳим бўлиб, ушбу ҳолатни тўгри ташхис килишга ёрдам беради
ва ёрдамчи макгабларни комплектлашдаги хатоларнинг олдини олади. «Ақли
заифлик» оддийгина кобилиятларниг пасайиши, акл нинг камлиги эмас, бу
шахснинг барча томонлари сифатини ўзгаришидир. Болада акли заифликда
асосан интеллект бузилади, шу билан бирга хиссий, иродавий доирасида,
хулкида сезиларли нуксонлар, бузилишлар кузатилади. Педагогиканинг
асосий масаласи акди заифликни у билан баъзи умумий томонлари бўлган,
аммо ундан кескин фарқ қиладиган холатлар дан ажратишдир. Акди заифлик
билан чалкаштириб юбориладиган холатларнинг барчасида биз акли заифлик
характерланадиган ўзига хос томонларни ҳаммасини топа олмаймиз..
Синчиклаб
тахлил
килинганда,
албатта,
интеллектнинг
бузилиш
чукурлигининг йўқлигини ёки ушбу нуксоннинг тургун эмаслигини ёки
марказий нерв системасининг органик жароҳатланмаганлиги аникланади.
Шундай белгиларнинг мавжуд ёки мавжуд эмаслиги акли заифликни
диагностика килишда мезон бўлиб хизмат килиши лозим. Ёрдамчи
макгабларни комплектлашда ақли заифликни унга ўхшаш ҳолатлардан
ажратиш билан баҳоланган худди шу масалалар энг кўп кийинчиликларии
келтириб чикаради. Мактаб ёшидаги боланинг таълим жараёнини яхши
ўзлаиггирмаслиги унинг интеллекта нормадалигига шубхаланишга сабаб
бўлади.
Ўзлаштирмасликни акли заифлик билан богламоқ, чалкапггириш қўпол
назарий ва амалий хатодир.
Узлаштирмасликнинг энг кўп тарқалган сабаби боланинг мактаб
таълимига тайёр эмаслиги, болада ўқув фаолияти заминлари ва
мал акал арининг шаклланмаганлигидир. Болалар талабларга бўйсунишга
ўрганмаганлар, ишни охирига етказишни, топшириқларни бажаришда диққат
қилишни
билмайдилар,
ишда
мақсадга
йўнала
олмайдилар.
Узлаштирмасликларининг сабабларига шунингдек, мактаб ўкув-тарбия
жараёнини ташкил этишдаги турли камчиликлар (дидактик тамойилларнинг
бузилиши, дарснинг методик жихатдан мукаммал эмаслиги, ўкитувчининг
педагогик малакаси пастлиги ва ҳ.к.лар), боланинг оиладаги яшаш шароити
яхши
эмаслиги
(ота-оналар
томонидан
боланинг
ўқиши
назорат
қилинмаслиги, ёрдам берилмаслиги, кун тартибига риоя қилмаслик, оиладаги
можароли вазият) хам киради.
Уз вақтида ва туғри, малақали ёрдам кўрсатил ганда бу болалар аста-
секин ўз тенгдошларига етиб оладилар ва ўзлапггирувчи ўқувчилар орасига
қўишладилар. Аммо, баъзан бундай болалар ёрдамчи мактабга юборилади.
Болаларда олигофрения га ўхшаш ҳолатлар кўпинча марказий нерв
тизимидаги ўзгаришлар натижасида келиб чикади. Бундай ўзгаришлар
болаларнинг апоҳида нерв-психик тизимининг ривожланиши ва фаолиятига,
шунингдек, бутун организмнинг ҳолати ва ривожланишига салбий таъсир
кўрсатади.
Олигофренияга ўхшаш ҳолатларни келтириб чикарадиган сабаблар
турлича бўлиши мумкин.
Олигофренияга ўхшаш баъзи ҳолатларни кўриб чиқамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
