A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

birinchidan
, bu-jamiyat va tabiat rivojlanishining qonunlaridan ongli ravishda 
foydalanish asosida rivojlanayotgan yerdan foydalanishni boshqarishning bozor 
uslublari hamda jamiyat tomonidan yer resurslaridandoimiy, davriy, ko‘p maqsadli 
foydalanish usullarining to‘plamidir. Tizimli yerdan foydalanish, birinchidan, yer 
resurslaridan ancha samarali foydalanishni tavsiflaydigan yopiq to‘la takror ishlab 
chiqarish davrini, yerdan foydalanishni davriylik xarakterini ko‘zda tutadi. 
Ikkinchidan
, iqtisodiy hamda yer munosabatlari sohalaridagi qonunlarni (jamiyatni 
doimiy o‘sib boruvchi talablari, yer resurslarini qayta tiklash) hisobga olgan tarzda 
davrning butun fazalarida amalga oshirishni ketma ketligini hamda organik o‘zaro 
bog‘liqligini ta’minlaydi. Bu yerdan foydalanishni maqbullashtirishni, yerdan 
foydalanishni maksimal samaradorligini, yerning (tuproqning) kengaytirilgan takror 
ishlab chiqarishini ta’minlaydi. Bularning barchasi yer resurslaridan oqilona va 
samarali foydalanishning zaruriy shartidir. 
Uchinchidan
, yerni to‘la qayta tiklash 
davrining eng yuqori jamlanma samaradorligiga erishish yerdan foydalanishda bozor 
iqtisodiyoti tamoyillarini tadbiq qilish uchun manbaa talab qiladi va yaratadi (yer-suv 
munosabatlari). 
To‘rtinchidan
, tizimli yerdan foydalanish yerdan foydalanishda 
bozor tamoyillarini tadbiq qilinishini hisobga olgan tarzda davlat (boshqarish 
strategiyasi-yer munosabatlarini muvofiqlashtirish), regional (operativ-texnik) hamda 
mahalliy (operativ) darajalaridagi funksiyalarni bir-biridan chegaralashni o‘z ichiga 
olgan bozor sharoitidagi ularni tizimli boshqarishni ko‘zda tutadi. Tizimli yerdan 
foydalanishni yuqorida ko‘rib o‘tilgan asosiy iqtisodiy ta’riflari va qoidalarini amalga 
oshirish, keyingi tadqiqotlar natijalari ko‘rsatadiki, mavjud yerdan foydalanishga 
nisbatan ancha samarali foydalanishni ta’minlaydi. 

---

87 
Keltirilgan qoida iqtisodiy-ijtimoiy va ekologik ahamiyatga ega bo‘lgan tabiat 
va jamiyat rivojlanishining harakatdagi qonunlariga mos tarzda tadbiq qilinayotgan 
faoliyatning barcha sohalaridan foydalanishning obyektiv ijtimoiy jarayoni sifatida 
yerdan foydalanishni etarli to‘la tavsiflaymiz: u yerdan foydalanishning yuqorida 
keltirilgan chegaralanishlaridan va tor ma’nolaridan tubdan farq qiladi. Shu bilan 
birga, maxsus adabiyotlarda va amaliyotda foydalanib kelinayotgan “yer 
resurslaridan yoki yerdan foydalanish” hamda “to‘g‘ridan-to‘g‘ri yerdan foydalanish” 
singari terminlarni bir-birlaridan ajrata bilish zarur. Birinchi holatda ushbu termin 
keng ma’noda, iqtisodiy-ijtimoiy va ekologik mohiyatga ega bo‘lgan obyektiv 
jarayon sifatida jamiyat miqiyosida, ikkinchi holatda-aniq bir uslublar yordamida 
aniq bir sohada foydalanish tushuniladi. Shunga o‘xshash farqlar “Yerdan 
foydalanishni boshqarish” hamda “Yerdan foydalanishlarni boshqarish” terminlarida 
ham mavjud. Birinchi holatda yer munosabatlarini muvofiqlashtirish vositasida 
jamiyatni yerdan foydalanish tizimini boshqarish, ikkinchi holatda esa to‘g‘ridan-
to‘g‘ri yerdan foydalanishni boshqarish tushuniladi. 
Tizimli foydalanish hamda yerdan foydalanishni boshqarish nuqtai nazaridan 
bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida yer munosabatlarini davlat tomonidan 
muvofiqlashtirishning 
mazmunini 
o‘rganish 
muhimdir. 
Mamlakatda 
yer 
munosabatlarini muvofiqlashtirish davlat darajasida amalga oshiriladi hamda bu Oliy 
Majlis, mamlakat Prezidenti hamda hukumatning vakolatidir. Uning asosiy mazmuni 
o‘tish davri uchun yerdan foydalanish tizimini yaratish (shakllantirish) va zaruriyatga 
qarab tuzatish asosida maqbullashtirishdir.