Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
109
оширишда жиддий хатоларга йўл қўйилди. 1970 
йилларда Сурхон-Шеробод воҳасида ерларнинг 
шўрланиши, ирригация ва мелиорация ҳолатининг 
бузилиши натижасида 12 минг гектар ернинг ҳо
-
силдорлиги тушиб кетди. 
ХХ асрнинг 70 йилларида Сурхон-Шеробод чўл
-
ларининг 46,5 фоиз майдони ёки 101,3 минг гектар 
ери шўрланган бўлиб, шундан 21 фоизи кучсиз, 24,2 
фоизи ўртача, 8,3 фоизи эса кучли шўрланган май
-
донларни ташкил этди. Шу жиҳатдан чўлнинг кат
-
та қисми яъни 157,2 минг гектар майдонини юқори 
ҳосилдор, 46,5 минг гектар майдони кам ҳосилли, 
14,3 минг гектари эса жуда паст ёки ишлов талаб 
қиладиган ерлардан иборат эди
201
. 
ХХ асрнинг 80-йиллари охирига келиб, барпо 
этилган суғориш иншоотларидан фойдаланишдаги 
салбий ҳолатлар Сурхон-Шеробод воҳасининг мели
-
оратив ҳолатини янада ёмонлаштирди. 1989 йилда 
4000 гектарга яқин ерларнинг мелиоратив ҳолати 
бузилиб, ҳосилдорлик 5-7 центнерга камайди. Шу
-
нингдек, 680 километрли масофадаги ёпиқ дренаж
-
лар, 350 километр очиқ коллекторлар таъмирлан
-
маслиги натижасида пахта майдонлари ва аҳоли 
томорқалари шўрланиш натижасида яроқсиз бўлиб 
қолди
202
.
201 
Ўзбекистон ирригацияси. IIжилд. –Т., 1975. –Б. 261-262.
202 
«Сурхон тонги» газетаси. 1992 йил, 6 апрель.

---

Якубова Диларам Таджиевна
110
II БОБГА ХУЛОСАЛАР
Хулоса қиладиган бўлсак, Сурхон воҳаси ерлари
-
ни ўзлаштириш ва йирик суғориш иншоотларини 
қуриш чор Россияси давридаёқ режалаштирилган 
эди. Совет тузуми даврида бу ишлар давом эттири
-
либ, ирригация ва мелиорация тадбирларига катта 
эътибор берилди. Бу борада тажриба етарли эмас
-
лиги ҳисобга олиниб, йирик гидротехник қурилиш-
лар асосан Сурхон дарёсининг юқори ҳавзасидаги 
Денов туманида амалга оширилди. Негаки, мазкур 
ҳудудда аҳоли зич, суви кўп, тупроғи унумдор, қи
-
линган харажатлар жуда тез қопланар эди. Шу боис 
воҳадаги илк совхозлар айнан Сурхон дарёсининг 
юқори ҳавзасидаги унумдор ва сувлаш учун қулай 
бўлган ерларда ташкил этилди. Янги каналларнинг 
қазилиши натижасида Денов, Шўрчи, Қумқўрғон ва 
Жарқўрғондаги минг-минглаб гектар ерларга сув 
чиқариш имконияти вужудга келди. Деҳқончилик 
ишлаб чиқаришининг ривожланиши ва аҳолининг 
кўпайиши билан Шўрчи тумани ташкил топди. 
Сурхондарё вилоятининг жанубий қисмларида эса 
суғориш ишлари эски ариқларини тозалаш ва таъ
-
мирлаб туриш асосида амалга оширилди. Гарчи бу 
қийин, сермашаққат, кўп куч талаб қиладиган иш 
бўлса-да, ҳар ҳолда ўз натижасини берди. Энг муҳи
-
ми, ўрганилаётган даврда воҳа ирригаторлари ке
-
лажакда улкан суғориш тармоқларини қуришлари 
учун зарур бўлган тажрибага эга бўлишди.
Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда 
Марказ талаби билан Ўзбекистонда, шу жумладан, 
Сурхондарё вилоятида ҳам янги ерларни ўзлашти
-
риш жадал суръатлар билан олиб борилди. 1950-

---