Al-buxoriyning “al-adab al-mufrad” asaridagi ijtimoiy-tarbiyaviy masalalar

nd Stability 

www.sciencebox.uz/ 
Prospects for improving the quality of modern continuing education”
 
Special Issue | 2022

Islom diniga ko‘ra Parvardigor o‘z bandalariga faqat ezgulik tilaydi, u “O‘ziga zulm qilmoqlikni 
xarom qilgan” ekan, ushbu amalni bandalariga ham muvofiq ko‘radi. Agar odam Allohning 
lanadi. O‘sha hadisda yana 
takidlanadi: “Ey bandalarim! Qilgan amallaringizni o‘zlaringiz uchun saqlab qo‘yaman. Kim 
amallarida yaxshilikni uchratsa, Allox Taologa hamdu sano aytsin. Yahshilikni emas, 
qilsin.” Bu o‘rinda ezgu amallar Alloh 
Taolo tomonidan yuborilishi va uning inomi ekanligiga ishora qilinsa, barcha bad amallar, 
zo‘ravonlik odam tomonidangina sodir etilishi ta’kidlanadi. Parvardigorning ezgu amali va ezgu 
mgina yomonlik qilishdan, zulm o‘tkazishdan o‘zini tiyadi. 
Yana bir muhim g‘oya shundaki, ushbu hadisda Alloh Taolo aytadi: “Ey bandalarim, sizlar 
kunduz gunoh bo‘ladigan ishlarni qilasiz. Men hech parvo qilmay gunohlarni 
hun uni kechirmoqni faqat o‘zimdangina so‘rang”. Ushbu g‘oya 
ba’zan kishini dunyoviy jazodan xalos qiladi, degan fikrga olib boradi. Biroq ko‘kdagi Alloh 
Taolodan kechirim so‘rash oson, valek bu hech kimni mavjud dunyodagi gunohlari, jinoyatlari 
dan halos qilolmaydi. Aks holda jamiyatda qonun ustuvorligini ta’minlash dushvordir. 
Shu o‘rinda islom psixologiyasiga hos bir jihatni esdan chiqarmaslik zarur. Islom dinida “zindon 
ruhiy qoidaga amal qiladi. Kishi qilgan gunohi, 
jinoyati uchun qonunlarga muvofiq jazolanishi mumkin, biroq u kutilgan natija beravermaydi. 
Masalan, bir marta qamoqqa tushgan shaxs qayta jinoyatga qo‘l urishini huquqshunoslar ko‘p 
hkor eng avvalo o‘zini-o‘zi jazolashi 
darkor. Buning eng manzur yo‘li islom aqidalariga ko‘ra Alloh Taolodan kechirim so‘rashdir. 
ruhiy poklangan va amallarini muabbad nigoh 
ayotganini tuyadi. Kibr, takabburlik, boshqalardan 
o‘zishga intilish ahli islomdagi ittifoqni, birlikni buzuvchi bad illatlardan biridir. Ushbu 
umuminsoniy g‘oya kishilik jamiyatiga ko‘p va sanoqsiz kulfatlar keltirgan. XX-asrdagi birinchi 
mulk orttirishga o‘ch kapitalistlar 
sababchi bo‘lganlar, ikkinchi jahon urushida esa “Polshada nemislar siquvga olingan, 
degan soxta shiorlar ostida o‘zining shum 
Mussolini kabi millitaristlar sababchidir. Ular o‘zini oliy 
harakatlar qildilarki, ushbu manmanlik insoniyat boshiga 
a, Rasululloh Sollallohu alayhi vasallam “Haq so‘zni tan olmaydigan 
va odamlarni taxqirlab, o‘zini ulardan ustun hisoblovchi kishini mutakabbir” deb atagan. [2, 161-
hadis]. Islomiy tasavvurlarga ko‘ra, kiyinib, bezanib, ot, hachirini minib yurish, do‘stlari 
betlar 548,550-xadislar]. Ushbu 
emin yashashi shartidir. Biroq gap shundaki, aynan mutakabbirlik 
oshqalarni, 
hammaslaklarini 
mensimaslikka, ularga past nazar bilan qarashga undaydi. Bunday kishilarning joyi do‘zohdir. 
Shuning uchun ham do‘zoh: “Menga zolimlar, o‘zlarini katta oluvchi mutakabbirlar kiradi” 
bahillik dialektik bog‘liq sifatlardir. Bahillik ziqnalikdan, ochko‘zlikdan kelib 
chiqadi, boshqalarning muvaffaqiyatini, ezgu amallarini ko‘ra olmaslik kishida ziqnalik 
uyg‘otadi. Ziqna hech qachon boshqalar bilan ahil, inoq, ittifoq bo‘lolmaydi, uning uyida, 
Shuning uchun bahillik iymonga zid hislatdir; “... o‘ta ketgan bahillik iymon bilan bir bandaning 

---