Al-buxoriyning “al-adab al-mufrad” asaridagi ijtimoiy-tarbiyaviy masalalar

Journal of Advanced Research and Stability
ISSN: 2181-2608 

“Prospects for improving the quality of modern continuing education

BUXORIYNING “AL-ADAB AL-MUFRAD” ASARIDAGI 
IJTIMOIY-TARBIYAVIY MASALALAR
Ahmedov Boburjon Vasikovich 
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetining
Pedagogika nazariyasi va tarixi (f.t.b) yo‘nalishi 1-bosqich 
Ushbu maqola o‘quvchi-yoshlarning ijtimoiy-tarbiyaviy sifatlarini shakllantirish 
hamda ijobiy fazilatlarni rivojlantirishda shuningdek yoshlarni ahloqiy barkamol qilib 
tarbiyalashda juda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Buhoriy, Al-adab al-mufrad, Al-jome’ as-sahih, hadis, payg‘ambar, Rasululloh, 
sahoba, islom, ahloq, odob, tarbiya, hayo, yaxshilik. 
Buxoriy o‘zining to‘rt jildlik shoh asarlari “Al-Jome’ as
odob va tarbiyaga oid hadislarni jamlagan bo‘lsalar-da, ularni bir kitob tarzida ham jamlashni 
adab al-Mufrad” asari shu maqsadda yuzaga kelgan va ta’bir joiz bo‘lsa 
aytish mumkinki, u buyuk vatandoshimiz shoh asarlarining haqli ravishda davomi sifatida 
asari 1322 ta hadis va xabarlarni o‘z ichiga oladi. Undagi odob va ahloq 
masalalari islomiy va dunyoviy qarashlar nuqtai nazaridan qo‘yilishini kuzatamiz. Shu nuqta
nazardan undagi hadis va xabarlar ijtimoiy mohiyatga ega. Bizning fikrimizcha, “Al
Mufrad” asarida ijtimoiy nuqtai nazardan o‘rganish va tahlil qilish uning qimmatini oshiradi, 
tarbiyaviy muammolarni hal etishga yordam beradi. 
ugungi kunda “Farzandlarimiz bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo‘lishlari 
shart!” degan hayotiy da’vat har birimizning, ota-onalar va keng jamoatchilikning ongi va 
qalbidan mustahkam o‘rin egallagan. Yoshlarimiz haqli ravishda Vatanimiz
javobgarlikni zimmasiga olishga qodir bo‘lgan, bugungi va ertangi kunimizning xal etuvchi 
kuchiga aylanib borayotgani barchamizga g‘urur va iftixor bag‘ishlaydi. Bu sohada olib 
borayotgan keng miqyosli ishlarimizni, xususan, ta’lim-tarbiya bo‘yicha qabul qilingan umum
milliy dasturlarimizni mantikiy yakuniga 
е
tkazishimiz zarur-deydi davlatimiz raxbari. [1,13
Hadislarda islomiy qadriyatlar bilan dunyoviy qadriyatlar hamohang, uyg‘un keladi. Ularni bir
biriga ayri bilish hatodir. Bu borada Rasululloh Sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari shunday 
deydilar: “Alloh Taoloning bergan ne’matlari uchun rozi va xursand bo‘lmaslik va unga 
shukrona qilmaslik katta gunohdir”. Alloh Taolo esa odamga Qur’oni karimni ham ato etgan, 
ne’matlarni ham yaratgan. Ushbu substansional birlik, negizdagi uyg‘unlik va 
hadislardagi diniy va dunyoviy qadriyatlarni nosubstansional tushunchalar, voqe’lik sifatida 
zulmdan halos bo‘lish, birovga zo‘ravonlik ko‘rsatmaslik, guno
yo‘lidan adashmaslik islom dinida asosiy o‘rinda turadigan ijtimoiy-falsafiy g‘oyalardan biridir. 
Shu bois ham hadislarda “Zulm-qorong‘ulikdir” deb uqtiriladi. 
Rasululloh Sollallohu alayhi vasallam ham o‘z ummatlariga deydilar: “Alloh
bandalarim! Men zulm qilmoqni o‘zimga harom qilganman va shu zulm qilmoqni sizlarga ham 
harom qildim. Binobarin, sizlar bir-birlaringizga zulm qilmangizlar” [2,142