I-бўлим. Бухгалтерия ҳисоби асослари 1-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва турлари

 
Товар-моддий захираларни ҳисобга олишнинг тизимлари. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш, товарларни сотиш, ишларни бажариш ва хизматлар 
кўрсатиш жараёнининг характери ва хусусиятларига боғлиқ ҳолда товар-моддий захиралар 
ҳисоби қуйидаги: 
1)
узлуксиз (доимий) ҳисоб; 
2)
даврий ҳисобга олиш тизимларидан бири бўйича амалга оширилиши мумкин. 
Товар-моддий захираларнинг узлуксиз ҳисобга олиш тизими
дан фойдаланилганда 
товар-моддий захираларни ҳисобга олиш счётларида уларнинг келиб тушиши ва чиқиб 
кетиши бўйича операциялар батафсил акс эттириб борилади. Товар-моддий захираларни 
узлуксиз ҳисобга олиш тизимида бутун ҳисобот даври мобайнида товар-моддий 
захираларнинг қолдиғи суммалари ва сотилган (чиқиб кетган) захираларнинг таннархи 

---

96 
тўғрисидаги маълумотлар олиниши мумкин. Сотилган товар-моддий захираларнинг 
таннархи, сотишнинг боришига қараб сотилган маҳсулот (товарлар, ишлар, хизматлар) 
таннархини ҳисобга олиш счётларида акс эттирилади. 
Товар-моддий заҳиралар бўйича операциялар содир бўлганда: 
№ 
Операция мазмуни 
Дебет 
Кредит 
Сумма 
Товар-моддий заҳиралар келиб 
тушди 
1010-1090 
2910-2990 
6010 
Товар-моддий 
заҳиралар 
ҳисобдан чиқарилганда
2010 
2110 
2310 
2510 
1010-1090 
Товар-моддий 
заҳиралар 
реализация қилинган суммага 
4010 
9020 
Товар-моддий 
заҳиралар 
таннархига 
9120 
2910-2990 
Даврий ҳисобга олиш тизими
қўлланилганида ҳисобот даври мобайнида товар-
моддий захираларни ҳисобга олиш счётларида уларнинг келиб тушиши ва чиқиб кетишининг 
батафсил ҳисоби юритилмайди. Товар-моддий захираларнинг ҳақиқатдаги мавжудлиги 
уларни инвентарлаш натижалари бўйича аниқланади. Сотилган (чиқиб кетган) товар-моддий 
захираларнинг таннархи уларни инвентарлаш якунланишига қадар аниқланиши мумкин 
эмас. Сотилган (чиқиб кетган) товар-моддий захираларнинг таннархи давр бошидаги қолдиқ 
суммаси ва давр мобайнида тушумларни қўшиш ҳамда давр охиридаги қолдиқ суммасини 
айириш йўли билан аниқланади. 
Товар-моддий заҳиралар бўйича операциялар содир бўлганда: 
№ 
Операция мазмуни 
Дебет 
Кредит 
Сумма 
Товар-моддий заҳиралар келиб 
тушди 
9140 
6010 
Товар-моддий 
заҳиралар 
ҳисобдан чиқарилганда
Таннархига проводка берилмайди 
Товар-моддий 
заҳиралар 
реализация қилинган суммага 
4010 
9020 
Товар-моддий 
заҳиралар 
таннархига 
Таннархига проводка берилмайди 
Ҳисобот даврининг охирида 
инвентаризация 
натижалари 
бўйича 
товар-моддий 
заҳиралар счётлари бўйича 
қолдиқларга 
тузатиш 
киритиш:
Товар-моддий заҳираларининг 
1010-1090 
9150 

---

97 
ўсиши 
2910-2990 
Товар-моддий заҳираларининг 
камайиши 
9150 
1010-1090 
2910-2990 
Товар-моддий захираларни ҳисобга олишнинг қўлланадиган тизими ташкилотнинг ҳисоб 
сиёсатида акс эттирилиши лозим.