Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

Jihoz va materiallar: 
tarozi, ranggi bo‟yicha solishtirish uchun ajratadigan romcha, 
kimyoviy idishlar va farfor kosachalar, bug‟doy turlaridan namunalar. 
Don namligini aniqlash 
Don namligi deb, uning tarkibidagi, olingan namuna og‟irligiga nisbatan foizda 
ifodalangan yerkin yoki bog‟langan gigroskopik suv miqdoriga aytiladi. 
Dondagi suv miqdori uning asosiy sifat ko‟rsatkichi hamda uni saqlash chidamliligini 
belgilaydigan omillardan biri hisoblanadi. Dondagi ortiqcha suv nafas olish jarayonini 
tezlashtirib, uyumda mikroorganizmlar hamda ombor zararkunandalarining rivojlanishiga 
imkon yaratadi. Don quyi harorat ta‟sirida mumkin qadar o‟zining unishini yo‟qotadi va 
ekish uchun yaroqsiz bo‟lib qoladi. 
Donda ortiqcha (15,5-16 foizdan yuqori) namlik qayta ishlashda ham birikadi. Bunday 

---

8 8
don yomon yanchiladi, shuningdek bunda tegir-monning unumdorligi pasayadi. Donning 
saqlashga chidamliligi, uni standart talablariga javob berishini belgilaydigan don namligining 
4 holati ma‟lum: quruq, yarim quruq, nam va ho‟l. 
Bug‟doy, javdar, arpa, grechixa va sholi quyidagi ko‟rsatkichlar bilan ta‟rifianadi: quruq 
- namlik 14 foizgacha, o‟rtacha quruq - 14-15,5 foizgacha, nam - 15,5 foizdan 17 foizgacha 
va ho‟l - 17 foiz-dan ortiq. Don namligini aniqlash usullarini ikki guruhga bo‟lish mumkin: 
to‟g‟ri va boshqa yo‟l bilan. Birinchi guruhga maxsus uskunalarda oldindan suv siqib 
chiqarilgandan keyin uni hajmi-ni o‟lchash yo‟li bilan dondagi suv miqdori aniqlanadi. 
Shuningdek don namligini aniqlaydigan boshqacha tartibdagi quyidagi usul-lar keng 
tarqalgan:
1.
Butun yoki maydalangan don (quruq qoldig‟i bo‟yicha) namunalami quritish bilan suv 
miqdorini aniqlash.
2.
Donning elektr o‟tkazuvchanligini va dielektrik o‟tkirligiga qarab namligini aniqlash. 
Quritish usulida namlikni aniqlash uchun don namunalarini quritishda quritgich 
javonlarining turli sistemalari (SESh-1, SESh- 2, SESh-3 va boshqa) qoMlaniladi. Elektr 
o‟tkazuvchanligiga qarab namlikni hozirgi davrda keng qo‟llanilayotgan elektr nam 
o‟lchagichlarida amalga oshirilmoqda.