O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

10.4. Kompyuter tarmoqlarining arxitekturasi
Har qanday murakkab obyektlarni, jarayonlam i o'rganishda avvalo
uning um um iy m odeli tuziladi. Kom pyuter tarmoqlari arxitekturasi —
bu tarm oqning um um iy m odelini tasvirlashdir.
Kompyuter tarmoqlari arxitektura asosini ko'p darajali ma’lumot 
almashish tamoyillari tashkil etadi. 1978-yilda ISO (International Stand­
ards Organization) — standartlash bo'yicha Xalqaro tashkilot kompyuter 
tarmoqlari arxitektura modelini ishlab chiqdi. Modelning nomi OSI (Open 
system Interconnection) — ochiq tizimlarning o'zaro ta’sir ko'rsatishini 
anglatadi.
Bugungi kunda ISOG'OSl — kompyuter tarmoqlarining arxitektura 
etalon modeli eng ko'p tarqalgan model hisoblanadi.
Quyida keltirilgan 10.1-rasmda o'zaro aloqadagi kompyuterlar modeli 
ifodalangan.
Bir xil nomdagi darajalar to'g'ridan-to'g'ri o'zaro ta’sir qila olmaydi. 
Har qanday daraja faqatgina qo'shni (yuqori yoki pastki) daraja bilangina 
o'zaro ta’sir ko'rsatadi. Qo'shni daraja bilan o'zaro ta’sir ko'rsatish interfeys 
deb yuritiladi.
Bir darajali nomdagi tizimlarning o'zaro ta ’sir qoidasi protokol 
(bayonnoma) yoki ma’lumotlarni uzatish qoidasi deb yuritiladi.
Agar biror kompyuteming muayyan darajasi boshqa kompyuteming 
mos keluvchi darajasiga murojat qilsa, aslida u interfeys orqali qo'shni — 
pastki darajaga murojat qilgan bo'ladi. Axborot bir daraja pastka tushadi, 
chunki u yerda axborot qayta ishlanib yanada pastga uzatiladi. Jismoniy
A -K om pyuter
B-K om pyuter
10.1-rasm. 
Ikki kom pyutem ing o'zaro aloqasi.
192

---

darajada axborot aloqa kanali bo'yicha boshqa kompyuterga uzatiladi. U
yerda teskari jarayon vuz beradi: axborot kerakli darajaga yelm aguncha
boshqa darajaga ko'tariladi.