N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

3-§. So‘nggi paleolit davri va uning yodgorliklari
Ilmiy adabiyotlarda so‘nggi paleolit davri yuqori 
paleolit davri 
tushunchasi bilan ham ishlatiladi. 
Bu davr mil.avv. 
40— 12 ming
yilliklarni 
o ‘z ichiga oladi. Keyingi yillarda 0 ‘zbekiston arxeologiya- 
sining vutuqlariga ko‘ra. bu davr 
mil.avv. 100-12 ming yilliklar bilan 
belgilanmoqda.
So‘nggi paleolit 
davrida 
ibtidoiy odamlar qon-qarindoshlik 
aloqalari 
asosida birlashgan jamoa b o ‘lib yashay 
boshlaganlar, y a ’ni 
ibtidoiy 
urug‘chilik jam oasi 
davri boshlangan. Urug‘ni boshqaruv 
ayollar qo'lida boMgan, 
chunki 
ular uy yumushi 
bilan 
band 
boMganliklari sababli oilani boshqarish 
zimmasida boMgan, erkaklar 
esa, doimo ovda boMganlar. Bunday davr tarixda 
matriarxat, 
ya'ni 
onalar hukmronligi davri deb ataladi.
So‘nggi 
paleolit 
davrida 
hozirgi 
zamon 
odami 
qiyofasiga 
o ‘xshash-krom anon 
odami 
yashagan. Kromanon 
odami 
suyak 
qoldiqlari 
dastlab 
Fransiyaning 
Kromanon makonidan 
topilgani 
uchun 
shunday 
nom olgan. 
Olimlar bu 
davr odamini 
homo 
sapiens-aql-idrokli odam deb ham ataydilar.
S o‘nggi paleolit davri yodgorliklari O ‘zbekiston hududida o ‘rta 
paleolitga nisbatan kam topilgan. Bunga asosiy sabab, 
muzliklar 
eriy boshlagach. odamlar vodiy va daryo bo‘ylarida chayla, ertoMa 
va 
yarim 
ertoMalarda yashay 
boshlaganlar. 
Chayla 
va 
yarim 
ertoMalar vaqt oMishi bilan shamol. yomgMr, insonlar tomonidan 
erlarning o'zlashtirilishi natijasida y o ‘q boMib ketgan. ErtoMalarni 
topish esa, qiyin. Shu sababli soMiggi paleolit davri makonlarining 
ko‘pchiligi tasodifiy ravishda topilgan.
S o‘nggi paleolit davri odamlari xo‘jaligining asosini ovchilik 
tashkil etgan. Asosan bug‘u, yovvoyi ot, sirtlon, arhar, qulon, tuya 
kabi yirik hayvonlar ovlangan. Daraxt mevalari, don va ildiz 
mevali o ‘simliklarni ham ovqat sifatida ishlatganlar. Baliqchilikning 
ham dastlabki kurtaklari paydo boMgan.
Tosh qurollari ishlash uslubi o'zgargan. Yorma texnika usuli ilk 
bosqichda keng qoMlanilgan boMsa, keyingi bosqichlarda 
retushlash
usuli ixtiro qilingan. Bu qurollar turini ko‘paytiribgina qolmay, 
ularning mayda. y a ’ni ixchamlashtirishga olib kelgan. Retushlash
32

---

deganda chaqmoqtosh qurolni suyakdan yasalgan ingichka va uzun 
tayoq bilan bir necha ming marta urib yupqa tosh paraqalar 
uchirib, kerakli shaklga keltirish tushuniladi. Bu usul juda murakkab 
bo‘lib, salgina ehtiyotsizlik qilinsa, qurol sinib ketgan. 
Retush- 
langan nukleuslar to‘g‘ri pichoqsimon shaklga kirgan va yupqa- 
lashgan.