O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

IKKINChI BO’LIM.  
FALSAFA TARIXI  
1-mavzu. O’zbekiston hududidagi eng qadimgi falsafiy qarashlar  
Reja:  
1. O’zbekiston hududidagi eng qadimgi madaniyat va falsafiy qarashlar.  
2. Zardo’shtiylik va «Avesto»da aks etgan falsafiy g’oyalar.  
3. Kushon imperiyasi davri va buddaviylik.  
4. Moniy va Mazdak ta’limoti.  
5. O’zbekistondagi qadimgi falsafiy qarashlarni o’rganishning ahamiyati.  
Tarixni bilish, undan to’g’ri va xolis xulosalar chiqara olish inson ma’naviy kamoloti uchun nihoyatda muhim. 
Tarix  —  buyuk  muallim,  o’tmishdan  saboq  beradigan  tarbiyachidir.  Gap  eng  qadimgi  davr  falsafasi  haqida 
borar  ekan,  bu  haqiqat  yanada  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Ayrimlar  «Bizga  ming  yillar  qa’rida  yotgan 
madaniyat  va  falsafadan  nima  foyda,  yaxshisi,  bugunning  gapidan  gapiring?",  «O’tmish  qa’ridan  tashbeh 
izlagandan  ko’ra,  bugungi  muammolar  ustida  bosh  qotirgan  ma’qul  emasmi?»  degan  xayollarga  borishi 
mumkin.  Bir  qarashda  ularning  gapida  ham  jon  borga  o’xshaydi.  Ammo  bir  narsa  aniq:  o’tmishni  bilmasdan 
turib, kelajakni to’g’ri tasavvur etish mumkin emas. Zero, o’tmishsiz kelajak yo’q.  
Shu  ma’noda,  biz  falsafa  tarixini  azbaroyi  o’tmishga  qiziqqanimiz  uchun  o’rganmayapmiz.  Biz  uni  turli 
zamonlarda  ro’y  bergan  xilma-xil  voqea  va  hodisalarning  falsafiy  fikr  va  ongida  qanday  aks  etgani,  ularni 
qanday  g’oyalarning  tug’ilishiga  sabab  bo’lgani,  qaysi  ta’limotlar  insoniyat  taraqqiyotiga  qanday  ta’sir 
ko’rsatgani,  qaysi  mafkura  odamzodni  ko’proq  rivojlanish  yoki  tanazzul  tomon  etaklagani  kabi  haqiqatlarni 
bilib olish uchun o’rganamiz. Tarixni o’rganmoq va undan saboq olmoq har bir inson uchun zarurdir. Bu  — 
falsafa  bilan  shug’ullanayotgan  mutaxassis  uchun  ham,  uni  o’rganayotgan  talaba  uchun  ham  birdek  muhim 
ahamiyatga  ega.  Tarixni  falsafasiz  to’g’ri  tushunib  bo’lmagani  kabi,  falsafani  ham  tarix  haqiqatisiz  to’g’ri 
anglab bo’lmaydi.  
Shularni  nazarda  tutib,  quyida  biz  mamlakatimiz  tarixida  muayyan  iz  qoldirgan  ayrim  falsafiy  qarashlar  va 
ta’limotlar haqida qisqcha to’xtalib o’tamiz.