1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Hujjatlarni o`rganish sotsiologik tadqiqot usuli sifatida.  Hujjat-moddiy  material 
hisoblanib,  voqea  va  faktlar  xususidagi  ma`lumotlarni  ifodalaydi.  Hujjatlarni  taxminan 
shunday  xarakterlash  mumkin:  1.Hujjatlarda  muhr,  shtamp,  bosmaxona  blanka  belgilari 
bo`lib,  ular  muayyan  muassasa,  tashkilotga  tegishli  ekanligidan  dalolat  berib  turadi. 
2.Hujjat  ma`lum  mansaabdor  shaxs  tomonidan  imzolangan  bo`lib,  uning  ismi-sharifi  va 
unvoni aks etadi. 3.Hujjatda, u tuzilgan joy vaqt,qabul qili shva muayyan adresga jo`natish 
belgilari qayd etilgan bo`ladi.  
Umuman  olganda,  sotsiolog  u  yoki  bu  hujjatni  o`rganar  ekan,  uning  quyidagi 
tomonlariga ahamiyat berishi lozim:  
1.Hujjatning ko`rinishi, shakli, hajmi. 
2.Hujjat qanday tuzilgan.  
3.Hujjat mualliflari.  
4.Hujjatni tuzishdan maqsad. 
5.Hujjatning haqqoniyligi darajasi. 
6.Qayd etilgan ma`lumotlarning ishonchga arzish-arzimasligi.  
7.Hujjatning ijtimoiy ahamiyati. 
8.Hujjatning faktik mazmuni. 
9.Hujjatning baholovchi mazmuni.  
10.Hujjat muallifiga nisbatan qanday xulosalar qilish lozimligi.  
Hujjatlarni  o`rganish  va  tahlil  etish  usulini  shartli  ravishda  ikkiga  bo`lib  o`rganish 
maqsadga muvofiqdir: 
1.An`anaviy, klassik, mazmuniy tahlil. 

---

 
199 
2.Sifat miqdoriy yoki kontent tahlil. 
Agar  hujjatlarni  an`anaviy  yoki  mazmuniy  tahlil  usulida  muayyan  tadqiqot 
ob`ektining  tshqi  ko`rinishi,  hajmi,  nima  haqidaligi,  muallifi,  ishonchlilik  me`yori, 
foydalilik  darajasi,  kimga  mo`ljallanganligi,  qaysi  tildaligi  va  hokazolar  atroflicha 
o`rganilib,  xulosa  qilinsa,  kontent  tahlilda  o`rganish  ko`lami  jiddiy  teranlashadi  vat 
adqiqotchi  o`zi  o`rganayotgan  manbaning  mohiyat  asoslariga  nazar  sola  boshlaydi. 
Odamda,  hujjat  hajmi  va  mazmun  ko`lamiga  ko`ra,  kontent  tahlil  usuli  ikki  yo`nalishda, 
ya`ni  deduktiv  va  induktiv  usullarda  amalga  oshiriladi.  Ilmiy  bilishning  deduktiv  usuli 
qo`llanilganda,  hujjatning  muayyan  bir  jihati  mufassal  va  atroflicha  tadqiq  etilib,  hujjat 
xususida umumiy ilmiy xulosaga kelinadi. Induktiv usulda hujjat mohiyati har tomonlama 
o`rganilib, uning umumiy mazmuni va tarkibiy qismlari xususida ham to`laqonli yaxlit fikr 
yuzaga  keladi.  Sotsiolog  tadqiqotning  ishonchli  va  har  tomonlamaasosli  chiqishi  uchun, 
avvalo,  induktiv  usulga  murojaat  etishi  va  muayyan  til  doirasidagi  hujjatlarni    atroflicha 
o`rganib,  mavzu  xususida  umumiy  bilimlarga  ega  bo`lishi  va  muayyan  tasavvur  hosil 
qilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Tadqiqotning  ikkinchi  bosqichida  esa,  ana  shu  tasavvurga 
mustahkam  tayangan  holda,  sotsiolog  deduktiv  usulni  qo`llab,  konkret  tanlab  olingan 
hujjat  tahlilini  amalga  oshirishi  va  ilmiy  asoslangan  yaxlit  umumiy  xulosaga  erishishi 
mumkin.  
Xullas,  hujjatlarni  o`rganish  va  tahlil  etish  jarayonida  an`anaviy,  mazmuniy  tahlil 
usuli  kontent  tahlil  usuli  bilan  birgalikda  qo`llanilgan  hollarda  tadqiq  ob`ektini  o`rganish 
birmuncha qulaylashib, ijtimoiy axborot manbalariga chuqurroq kirib borish imkoniyatlari 
yuzaga keladi.