1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Interv’yu  usulining  xususiyatlari.  Interv’yu  muayyan  reja  asosida  o`tkaziluvchi 
suhbat bo`lib, bu respondent bilan sotsiolog o`rtasidagi bevosita aloqadir. O`rtadagi suhbat 
qog`ozga  yoki  magnit  tasmasiga  qayd  etib  boriladi  (V.A.Yadov).  Interv’yu  usulini 
qo`llanish  doirasi  g`oyatda  keng  bo`lib,  u  sotsiologiya,  psixologiya,  jurnalistika, 
etnografiya,  statistika,  pedagogika  va  boshqa  fanlarda  interv’yu  ikki  asosiy  maqsada 
qo`llaniladi:  a)voqea  va  faktlar,  shaxslarga  oid  kerakli  informatsiyaga  ega  bo`lish  uchun; 
b)tadqiq  etiluvchi  ob`ektga  muayyan  ta`sir  o`tkazish  uchun  o`tkazish  tajribasiga  ko`ra, 
interv’yuni  erkin,  standart  va  yarim  standart  ko`rinishlarga  ajratib  o`rganish  mumkin. 
erkin  interv’yu  ilgaridan  tayyorlangan  savollar  kelib  chiquvchi  savollar  asosida  qurilib, 
muayyan  dastur  yo`nalishida  bir  necha  soat  davometishi  mumkin.  Formal  yoki  standart 
interv’yu  janr  xususiyatidan  kelib  chiqqan  holda,  qisqa  muddatli  va  uzoq  muddatli 
interv’yularga bo`linadi. Uzoq muddatli interv’yuda sotsiolog suhbatdosh ichki dunyosi, 
o`y-fikrlari,  Dunyoqarashiga  oid  axborotlarni  butun  to`laligicha  ilg`ab  olish,  atroflicha 
ma`lumonga  ega  bo`lish  maqsadini  ilgari  suradi.  Qisqa  muddatli  interv’yuda  esa  aniq  va 
muayyan  mavzu  yuzasidan  suhbat  vositasida  ma`lumot  olishni  ko`zda  tutadi.  Yarim 
standart interv’yu janri, o`z  navbatida, bir necha ko`rinishlarga bo`linadi. Ularni  guruhiy 
panel’ (qayta-qayta  interv’yu o`tkazish  usuli), klinik va  fokuslashtirilgan  xillarga ajratish 
mumkin.  Panel’  xildagi  interv’yuda  ayni  bir  xil  kishilar  ma`lum  vaqt  o`tgandan  so`ng, 
dastlabki  interv’yuda  ko`tarilgan  mavzu  yuzasidan  yana  suhbatga  jalb  etiladi.  Bunday 
usuldagi  interv’yularning o`ziga  xosligi shundan  iboratki, dastlab shakllangan  ijtimoiy  va 
shaxsiy  fikrlarning  hayotiyligi  darajasi  tekshirib  ko`riladi.  Klinik  interv’yu  ega  sotsiolog 
tadqiqotlarning dastlabki bosqichida sotsiolog uchun ilmiy muammo predmet iva ob`ektini 
aniqlab  olish  uchun  judamuhimdir.  Mo`ljalli  interv’yu  respondent  bilan  yuzma-yuz  va 
telefon orqali amalga  oshiriladi. Mazkur  usuldagi kamchiliklar sifatida  uni  faqat telefonii 
bor  kishilar  o`rtasida  o`tkazish,  reprezentativlik  ta`minlanmasligi  holatlarini  qayd  etib 
o`tish kerak.  
 
Ta`kidlash joizki, interv’yu olishda sotsiolog quyidagi o`ziga xos qiyinchiliklarga ha 
duch kelishi mumkin:  
-har bir respondent bilan suhbat o`tkazishda muayyan ruhiy yaqinlik izlash lozim;  
-muayyan mablag` va vaqt yo`qotish hollari mavjudligini hisobga olish kerak;  
-interv’yu beruvchi shaxslarni suhbatga tayyorlash taraddudini ko`rish lozim; 
-ba`zida  interv’yu  oluvchi  kishi  shaxsini  maxfiy  tutib  qolish  muammolarini  hal  eta 
bilish kerak. 
Yana  shuni  diqqit  markazida  saqlash  lozimki,  sotsiolog  tadqiqot  boshida  interv’yu 
beruvchi  kishi  shaxsiga  to`la  va  atroflicha  baho  berishi,  hamda  nima  sababdan  ayni  shu 
kishiga  murojaat  qilinayotligini  izohlashi  kerak.  Interv’yu  beruvchi  shaxslarni  tanlashda 
quyidagi  talablarga  rioya  qilinsa,  foydadan  xoli  bo`lmaydi:  1.Tadqiqot  mazmunini 
to`ldiruvchi  shaxs  boy  hayotiy  tajribaga,  muayyan  ijtimoiy-ma`naviy  printsiplarga  ega 
bo`lishi  lozim.  2.Suhbatga  jalb  eitiluvchi  shaxs  aqliy  va  ma`naviy  barkamol  bo`lishi 
maqsadga  muvofiq,  negaki ko`pincha suhbat chog`ida  nafaqat, tadqiqot  mavzuidan, balki 
tanlangan tadqiqot predmetidan tashqarii umumiy  masalalarni ham ko`tara bilish hollarga 

---

 
197 
duch  kelib  turiladi.  3.Interv’yu  oluvchi  shaxs  gapga  chechan,  suhbatga  jalb  eta  biluvchi 
kishi  bo`lishi,  lozim  bo`lganda  zaruriy  masalalarga  suhbat  mavzuini  bura  bilashi  kerak. 
4.Interv’yu  oluvchi  kishi  intizomli,  halol  bo`lishi,  ko`rsatmada  belgilangan  hamma 
talablarni  og`ishmay  amalga  oshirishi  lozim.  5.  Interv’yu  oluvchi  tadqiqot  predmeti  va 
maqsadini  chuqur  o`zlashtirgan  bo`lishi,  suhbatlashish  malakasiga  ega  bo`lishi  joiz.  6.U 
albatti,  sog`lom  va  chidamli  bo`lishi  ham  kerak,  negaki  suhbat  ba`zan  4-5  soatga  ham 
cho`zilib ketishi mumkin.  
Interv’yu  savollarini  tayyorlash  muhim  sotsiologik  bosqich  hisoblanadi.  Savollar, 
asosan,  uch  qismidan  iborat  bo`ladi:  kirish,  asosiy  qism  va  xulosa.  Interv’yuning  kirish 
savollarida  ko`pincha  o`tkazilayotgan  tadqiqot  xususida  jamoatchilik  fikri,  mavjud 
shakllangan  va  shakllanayotgan  ijtimoiy  ahvol  bayon  etilib,  mazkur  masalalarga  doir 
suhbatdosh  fikrini  o`rganish  mazmuni  aks  etadi.  Asosiy  qismda  o`rtaga  qo`yilgan 
masalaning  o`zak  qismi  aks  etgan  savollar  o`rin  oladi.  Xulosada  esa  asosiy  bo`lmagan, 
ammo bosh mavzuni to`ldirishga xizmat qiluvchi savollarni qo`yish mumkin.  
Interv’yu  o`tkaziladigan  joy  va  vaqt  masalalarini  ham  e`tibordan  chetda  qoldirib 
bo`lmaydi. Odamda, interv’yu ish joyidan olinadi, ba`zan yashash va dam olish joylarida 
ham  interv’yu  o`tkazish  mumkin.  Interv’yu  ish  joyida  olinadigan  bo`lsa,  tushgacha 
bo`lgan muddat maqsadga muvofiqdir.