1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

4.Sotsiometrik  tadqiqotlarning  yakuniy  bosqichi:  -xulosalar  yasash;  -ilmiy-
uslubiy tavsiyanomalar ishlab chiqish.  
Test va uning sotsiologiya fanida tutgan ahamiyati. 
 
Test  inglizcha  so`z  bo`lib,  tajriba,  sinov,  o`rganish  ma`nolarini  ifodalaydi.  Test 
sotsiologiya fanida chuqur ildiz otayotgan ilmiy tadqiqot usuli bo`lib, oddiy kuzatish yoki 
so`rov  usullarida  qo`lga  kiritish  mushkul  voqea  va  holatlar,  shaxslarning  murakkab  ichki 
ruhiy  jarayonlari,  hislat  va  fazilatlari,  iroda  kuchi  haqida  atroflicha  ma`lumot  olish 
imkonini beradi. Testning bosh vazifalaridan biri tafakkur, xotira, diqqat-e`tibor, bilish va 
qiziqish  jarayonlaridagi  va  umuman,  aqliy-intellektual  faoliyatning  turli  jihatlaridagi 
o`zgarishlarni  o`rganishdan  iboratdir.  Testlar  ko`magida  hayotiy  tajribalar,  tasavvurlar, 
fikr-qarashlar,  axloqiy-estetik  nuqtai  nazarlar,  muayyan  xatti-harakatlarning  kelib  chiqish 
sabablari  xususida  qimmatli  ma`lumotlar  olish  mumkin.  Test  usuli  orqali  sotsiologik 
tadqiqotlar  o`tkazishda  respondentga  bir  xil  talablar  qo`yilishi  ham  muhim  ahamiyatga 
ega.  Ular  muhtasar  holda,  quyidagilardan  iborat:  1.Respodentlar  ayni  bir  xil  muqobil 
javoblar  yig`indisidan  iborat  savollarga  bir  vaqtning  o`zida  javob  beradilar.  2.Savollarga 
javob  berish  tartibi,  odatda,  yozma  ravishda  har  bir  respondent  e`tiboriga  bir  xil  tarzda 
havola etiladi. 3.Ba`zi  hollarda og`zaki tushuncha berish zarurati tug`ilga taqdirda  har bir 
guruhga  bir  xil  mazmunda  izoh  beriladi.  4.Respondentlarning  har  qaysisiga  boshqasiga 
nisbatan  afzal  shart-sharoit  tug`dirib  berilmaydi.  5.Ilgaridan  tayyorlangan  testlar 
natijalarini baholash tizimi hammaga bab-barobar qo`llaniladi. 6.Test o`tkazish jarayonida 
sinov  o`tkazilayotgan  joy  vakillari,  begona  shaxslar  ishtirok  etmasliklari  kerak.  7.Testga 
javob berilayotgan paytda sotsiolog  murakkab savollarga qo`shimcha  maslahat  va izohlar 
berishdan o`zini tiymog`i kerak.  
 
Test  bilan  aloqador  tadqiqotlarni  amalga  oshirish  jarayonida  quyidagi  talablarga, 
ayniqsa,  qat`iy    rioya  qilish  lozim:  1.Test  yordamida  nimani  aniqlash  kerak  ekanligini 
yaxshi  bilib  olish  lozim.  2.Shaxs  sifatlari,  ruhiy-fiziologik  jihatlarni  tekshirishga 
bag`ishlangan  testning  savollari  miqdor  va  sifat  talablari  asosida  ishlab  chiqiladi.  3.Test 
natijalarini  sotsiologik  tadqiqotning  kuzatish  va  interv’yu  usullari  natijalari  bilan 
taqqoslash  maqsadga  muvofiqdir.  Bunday  yondashuv  olinadigan  natijalarning  ob`yektiv 
va  haqqoniyligini  ta`minlab  beradi.  4.Test  o`tkazish  mahalida  milliy  urf-odatlar,  axloq 
normalarini  buzmaslikka  harakat  qilish  kerak.  Masalan,  test  savollari  qatorida 
«Jamoangizdagi eng xunuk ayol familiyasini qayd eting» yoki «Tasvirdagi eng go`zal ayol 
rasmini  ko`rsating»  singari  savollar  bo`lmasligi  lozim.  5.Test  o`yin  va  musobaqa 
tariqasida tavsiya etilishi yoki sinov tarzida o`tkazilishi mumkin. Buning uchun hozir turli 
gazeta  va  jurnallarda  e`lon  qilinayotgan  test  namunalaridan  foydalanish  mumkin.  6.Test 
namunalarining  eng  so`nggi  xulosani  fikr  sifatida  tavsiya  etishga  shoshilmaslik  kerak. 
Faqat,  diqqat-e`tibor,  kuzatuvchanlik,  xotira  xususidagi  testlardan  ilmiy  xulosalar 
chiqarish  mumki,  xolos.  Qolgan  sohalarda  test  orqali  olinuvchi  ma`lumotlar 
sotsiologiyaning boshqa metodlaridan olingan xulosalar bilan hamohang tavsiya etilishi va 
umumiy xulosalar qilinishi mumkin.