1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

agentlar, qo’shiluvchi ishtirokchilar, muhit. 
Mehnat sohasidagi nizolarning birlamchi agentlari sifatida ayrim xodimlar, mehnat 
guruhlari,  tashkilotlarning  jamoalari  ayrimlari  maydonga  chiqadi,  mehnat  jarayonida  va 
taqsimlash  munosabatlarida  ularning  manfaatlari  to’qnash  keladi.  Nizolar  ikkilamchi 
qatnashchi-larning kelib qo’shilishi yo ixtiyoriy ravishda, ongli tarzda sodir bo’ladi yohud 
dastlabki agentlar tobora ko’proq qatnashchilarni jalb etadilar. Bunday qo’shilish ko’pgina 
sabablargi  ko’ra  sodir  bo’ladi.  Nizolar  ijtimoiy  bazasi  kengayganda  nizo  hosil  qiluvchi 
muammoning o’zi  murakkablashib,  yanada chalkash tus olishi  mumkin.  Bu esa nizolarni 
hal etish uchun yaxshiroq shart-sharoit yaratishga qodir bo’ladi.  
Nizolar  muhiti  qandaydir  shaxslar  yoki  guruhning  nizomi  vaziyatga  betaraf  bo’lib 
qarab  turishi  yoki  uni  bo’shashtirish  uchun  aralashishdan  o’zini  saqlash  yoxud  nizoli 
vaziyatning  davom  etishdan  manfaatdor  bo’lishi  va  kutib  turish  yo’lini  tutishi  tufayli 
yuzaga keladi.  
Odatda, mehnat nizolari salbiy oqibatlarga sabab bo’ladi:  
-dushmanlik  kayfiyati  kuchayadi,  hayrixohlik  holatlari  va  o’zaro  baho  berishlar 
kamayib,  kishilarning  ijtimoiy  ahvoli  va  mehnat  sohasidagi  o’z-o’zini  anglashga  putur 
yetadi;  
-ish  manfaati  uqtai  nazaridan  amaliy  aloqalar  zarur  bo’lishiga  qaramay  nizo 
qatnashchilarining  kayfiyatlari  yomonlashib  boradi,  muomala  haddan  tashqari 
rasmiylashib, oshkora munosabatlardan voz kechish ko’zga tashlanadi;  
-mehnatga  bo’lgan  sabablar  va  mehnat  faoliyatining  haqiqiy  ko’rsatkichlari  yomon 
kayfiyat tufayli unda salbiy holatlar avj oladi;  
-o’zaro harakatlarda, munozara va aloqalarda arzimagan bahonalar bilan munosabat 
yomonlashadi;  
-boshqalarning  xatti-harakatlari,  istaklari  va  fikrlariga  ataylab  qarshilik  ko’rsatish 
yuz  beradi  (hatto,  bunga  zarurat bo’lmasa  ham),  muomala  teskari,  ya’ni  ziddiyat asosida 
bo’ladi,  namoyishkorona  dangasalik,  o’zaro  majburiyatlarni  bajarmaslik,  o’zaro 
shartnomalarni nazar-pisand qilmaslik ko’zga tashlanadi;  
-ataylab va aniq maqsadni ko’zlab ters muomala qilinadi, ya’ni avvalgi qaror topgan 
umumiy  aloqalar  va  munosabatlarni  buzishga  va  ularga  putur  yetkazishga  intilish 
kuchayadi, uyushqoqlik, madaniyat va an’analarga putur yetadi; 
-ijobiy-ijtimoiy birxillikka “ko’z tegadi”, mazkur guruhga, tashkilotga masublikdan 
qoniqish hosil bo’lmaydi, aloqalar va munosabatlar obro’sizlantiriladi;  
-haqiqatda  vaqtning  bekor  isrof  bo’lishi,  ishdan  chalg’ish  yoki  qulay  fursatdan 
foydalanmaslik,  kurash  va  bahs  orqali  nimagadir  erishmoqchi  bo’lish,  kuch  va  g’ayrat-
shijoatning dushmanlik va qarama-qarshilikka bekor sarf bo’lishi; 
-biron-bir muammo hal etilmasdan, ayqash-uyqash bo’lib ketishi sodir bo’ladi.  

---

 
184 
Mehnat  sohasidagi  nizolarning  bu  saab  o’tilgan  salbiy  oqibatlarini  universal 
ko’rsatkichlar,  nizoli  vaziyatning belgilari  deb  qarash  mumkin.  Mehnat  nizolarining  o’zi 
ijobiy tomonga  ham ega bo’ladi, chunki  ular orqali ko’pgina  masalalar hal etiladi, salbiy 
hodisalar barham topadi.  
Mehnat  sohasidagi  nizolarning  quyidagi  ijobiy  funktsiyalarini  ajratib  ko’rsatish 
mumkin:  
-axborot  funktsiyasi  (hammaga  yoki  ko’pchilikka  funktsional  zarur  bo’ladigan 
axborot faqat nizo orqali oshkora bo’ladi); 
-ijtimoiylashuv  funktsiyasi  (nizo  orqali  shaxslar  ijtimoiy  tajribaga,  odatdagi 
sharoitda erishib bo’lmaydigan bilimlarga ega bo’ladilar);  
-ahloqiy  holatning  normalashuvi  (nizolar  tufayli  to’plangan  salbiy  kayfiyatlar  hal 
etiladi, ahloqiy yo’l-yo’riqlarning sarflanishi sodir bo’ladi);