174
stavka 60% (10-20x2,5) ko’paytiriladi. Biroq, shu narsani yana bir bor ta’kidlash joizki,
Atkinson tizimida ham, Ellingxem tizimida ham, Teylordan keyingi barcha haq to’lash
tizimlarida bo’lganidek, nihoyatda tig’iz (jiddiy) normalar tatbiq etiladi, ularni, faqat
yetarli malakaga ega bo’lgan xodimlargina bajara oladi, oshirib bajarishni eng katta
tajribaga ega bo’lgan ayrim ishchilargina uddalay oladi.
Frantsiyada 20-yillardan e’tiboran
Bedo tizimi keng tarqala boshlandi. Bu tizim
mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchilarning
mehnatga haq to’lashni normalash va tashkil etish uchun mo’ljallangan edi. Mazkur
tizimning mohiyati shundaki, unda mehnatni normalashning alohida metodi tatbiq qilinib,
mehnat sarflari Bedo-birliklar deb ataluvchi maxsus birliklarida o’z ifodasini topadi.
Bedo-birlik deganda shunday o’z ishini yaxshi o’zlashtirib olgan malakali ishchi uni bir
daqiqa ichida bajarishi lozim bo’lgan ish tushuniladi. Unumdorlik normasi bir soatda 60
bedo-birlikka, sakkiz soatlik smenada esa 480 bedo-birlikka tengdir. Bedo tizimida
mehnatga haq to’lash aralash tarzda bo’ladi: normalarni bedo birliklarda 100% gacha
bajarganda-vaqtbay haq to’lash, normalarni 100% dan oshirib bajarganda-ishbay haq
to’lash joriy etiladi. Tarif stavkalari ishlarga tahliliy baho berish asosida belgilanadi. Bu
maqsadda maxsus shkala ishlab chiqilgan bo’lib, unda ishning murakkabligini, talab
qilinadigan malaka darajasi, texnologiya xususiyatlari va hokazolarni nazarda tutuvchi 26
omil, shuningdek, xodimning o’ziga qo’yiladigan va ballarda ifodalangan talablar hisobga
olingan. Masalan, ishchining mehnatiga balli baho berish quyidagi omillar bo’yicha
amalga oshiriladi:
-bilim, amaliy tajriba, mahorat-0,28 ball;
-javobgarlikni his etish-0,16;
-ishlab chiqarishda tavakkal qilish qobiliyati-0,10;
-psixofiziologik zo’riqish-0,10;
-xodimning aqliy yetukligi mahorati, izlanuvchanligi va tashabbuskorligi-0,20
-xodimning axloqiy sifatlari-0,40
Barcha ballar yig’indisi bo’yicha ishchining shaxsiy razryadi, razryadiga qarab esa
soatlik tarif stavkasi aniqlanadi.
Yaponiya firmalarida xodim mehnatiga haq to’lash darajasi uning mehnatga
iqtisodiy rag’bati natijalari bilan bog’lanmay, balki bevosita, uning hayotiy ehtiyojlarini
qondirish orqali amalga oshiriladi. Ish haqining miqdori, “ish kuchini qayta tiklash hayotiy
qikli” kontseptsiyasi asosida aniqlanadi, bunda xodim hayotining turli davrlaridagi
ehtiyojlari darajasiga asoslanadi. “Umrbod ish haqi” ning mohiyati shundan iboratki,
yapon firmasida faqat mehnatning o’zi emas, balki xodimning butun ijodiy imkoniyatlari
rag’batlantiriladi. Oylik ish haqi yiliga ikki marta to’lanadigan mukofotlar bilan
to’ldiriladi. U belgilangan ish vaqti uchun beriladigan tarif ish haqidan va ishdan tashqari
qilingan ish uchun beriladigan qo’shimcha haqlardan iboratdir. YApon korxonalarida tarif
stavkalarining uchta asosiy turi: shaxsiy, mehnat va umumlashgan stavkalari tatbiq etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: