Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

5.
Kranlarning yuk ilib olish moslamalari.
YUklarni ilib olishga va
yukni ilgakdan bo‘shatishga sarflanadigan vakt kranlar ish siklining 20% dan 80%
gacha bo‘lgan vaktini tashkil etadi. SHu sababli, kranlar unumdorligi ilib olish
moslamalarining konstruksiyasiga, mazkur yuk uchun ulami to‘g‘ri tanlab
olinishiga va ular bilan ishlash sharoitiga bevosita (to‘g‘ridan-to‘g‘ri) bog‘lik
bo‘ladi. YUk ilib olish moslamalari ishlash tarzi (prinsipi) bo‘yicha uch guruxga
bo‘linadilar: yuk ilib olish (zastropka)ni va yukni bo‘shatish (otstropka)ni ilgakchi
ishchilar (stropolshiki) ko‘lda bajaradigan; yukni ilib olish va yukni bo‘shatish
avtomatik tarzda bajariladigan va nixoyat yukni ilib olish ko‘lda bajariladigan va
yukni bo‘shatish avtomatik tarzda bajariladiganlarga bo‘linadi. Bundan tashkari,
yukni ilib olish moslamalari universal - xar xil konfiguratsiya va o‘lchamdagi
yuklami ilib olishni ta’minlovchi va maxsus-muayyan turdagi yukni ilib olishga
moslashgan bo‘lishi mumkin. Universal yuk ilib olish moslamalari xar xil turdagi
yuk ko‘tarish arkonlari va ilgaklardan iborat. Yuk ilib olish moslamalariga
ko‘yiladigan muxim talablar kuyidagilardan iborat:
- konstruksiyasi oddiy va mustaxkam bo‘lib, ortish-tushirish ishlarini
xavfsizligini va puxtaligini (nadejnost) ta’minlash;
- o‘z massasini minimal bo‘lishi;
- yukni ilib olish va yukni ilgakdan bo‘shatish uchun kam vakt sarflanishi;
- universalligi, yuklami ortib-tushirishda asrashni ta’minlanishi;

---

76
- texnika xavfsizligi va mexnatni muxofaza kilish talablariga muvofik
bo‘lishi.
YUk ko‘tarish arkonlarining konfiguratsiyasi xar xil bo‘lib, ular xalkasimon
ko‘rinishda po‘lat arkonlardan va zanjirlardan yasaladi (2.14-rasm). Po‘lat
arkondan yasalgan yuk ko‘tarish arkonlarida ularning buralib qolish xollari sodir
bo‘ladi. Zanjirli yuk ko‘tarish arqonlarida esa bunday noxush xolatlar sodir
bo‘lmaydi. Bu yuk ko‘tarish arqonlari universal yuk ilib olish moslamasi
xisoblanib, turli konfiguratsiyadagi va o‘lchamdagi yuklarni ilib olishga
mo‘ljallangan.
YUk ko‘tarish arkonlari eng keng tarkalgan va konstruksiyasi sodda yuk ilib
olish moslamalari xisoblanadi. 2.15-rasmda turli xil ilgaklar, yuk ko‘tarish
arkonlari va yuk ko‘tarish arkonlarini ilgakka xavfsiz osish usullari ko‘rsatilgan.
Ilgaklarda uni ishlab chikargan zavodning tamg‘asi va pasporti bo‘lishi kerak,
bularsiz ilgaklardan foydalanish man etiladi. Xar olti oyda bir marotaba po‘lat
arkonli va zanjirli yuk ko‘tarish arkonlarini ishchi yuklamadan ikki marotaba ortik
bo‘lgan yuklamada 10 dakika davomida sinab ko‘rish kerak. YUk ko‘tarish
arkonlariga o‘rnatilgan cho‘pxat (birka)larda uni yuk ko‘tarishi va sinov sanasi
ko‘rsatib ko‘yilgan bo‘lishi kerak. YUk ko‘tarish arkonlari etarli darajadagi
mustaxkamlikka ega bo‘lishi lozim. YUk ko‘tarish arkonlarining zaxira
mustaxkamlik koeffitsienti 6 dan kam bo‘lmasligi kerak. 2.16-rasmda turli xil yuk
ilib olish maxsus moslamalari ko‘rsatilgan.