V-modul. O‘tkinchi jarayonlar 23-mavzu. O‘tkinchi jarayonlar haqida tushuncha

3.Kommutatsiyaning ikkinchi qonuni: 
Uc-(0) = Uc(0) , q-(0) =q(0) 
Buni sig`im Sni o`zgarmas kuchlanish manbaiga ulash misolida ko`ramiz. 
Agar kommutatsiyaga qadar kondensatorda xech qanday zaryad bo`lmasa, 


0
)
0
(
ваq
0
)
0
(
Uc




, kommutatsiya paytida kuchlanish kabi zaryad xam 
avvalgidek nolga teng bo`lib qolaveradi 


0
0
0
0


)
(
q
ва
)
(
Uc
Kuchlanish Uc va zaryad q ning t=0 paytda birdaniga o`zgarish mumkin emas, 
chunki bunday xolda 





0
t
)
dt
dUc
(
C
dt
dq
i
bo`lishi tufayli zanjirning 
muvozanat xolati buziladi. Energetik nuqtai nazardan bu qonun kondensator elektr 
maydoni energiyasi SUc
2
/2 ning birdaniga sakrab o`zgarishining mumkin emasligi 
bilan tasdiqlanadi,chunki manbadan bu xolda cheksiz katta quvvat talab qilinadi. 
Uc

U 
U
C
Uc
U
95
,
0

C
E U
In=U/r
r
i=0,05In
 
O`tkinchi, turg`unlashgan rejimlar qaqida tushunchalar. 
Rezistor r va L Uo manbaga ulashda t=0 chegarada bir-biriga teng bo`lmagan 
ikkita turg`unlashgan tok o`zaro (tutashuvi) kerak: 
0
0


)
(
i
гF
р
ту
i
turgF
(0) =U/r
r 
+ 
U
0 
L 

---

- 
Kommutatsiyaning 1 qonuniga binoan i-(0)=i(0)=0. Demak o`tkinchi tok vaqt 
bo`yicha o`zgaruvchan yana bitta erkin tashkil etuvchi i erk (t) ga ega bo`ladi. 
Óíèíã îíèé qiymati t=0 ïàéòäà 
r
U
)
(
i
к
р
э
0
0


bo`ladi. 
0
0
0
0
0





)
(
i
)
(
i
)
(
i
)
(
i
к
р
э
г
р
ту
. 
Vaqt o`tishi bilan tokning erkin tashkil etuvchisi kamaya borib, t=

bo`lganda 
nolga teng bo`lishi kerak, chunki bu vaqt ichida zanjirda energiyaning qayta 
taqsimlanishi va o`tkinchi protsess tugallanadi. 
r 
Ur
Berilgan za njirning elektrik muvozanat tenglamasi Kirxgofning 2- qonuniga
asosan:




)
t
(
u
idt
c
dt
di
L
ri
1
(1)
bunda: i - tokíèíã t=0 dan t=

bo`lãàí oniy qiymati yoki o`tkinchi tok; 
masalan, u=UmSin(

t+

u
). Zanjirda o`tkinchi protsess tugashi bilan 
turg`unlashgan majburiy rejim boshlanadi: 
)
t
(
u
dt
i
С
dt
di
L
ri
тург
тург
тург




1
(2)