8- maruza Elektr zanjirlarning sinusoidal signal ta`siridagi xususiyatlarini hisoblash. Sinusoidal elektr tebranishlar. Garmonik tok zanjirlarining umumiy tavsiflari

8- maruza
Elektr zanjirlarning sinusoidal signal ta`siridagi xususiyatlarini hisoblash. Sinusoidal elektr tebranishlar. Garmonik tok zanjirlarining umumiy tavsiflari.


O‘zgaruvchan tok. Vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchan tok miqdoriga o‘zgaruvchan tok deyiladi. Har qanday vaqt oralig‘idagi tok miqdori oniy tok deb ataladi va i harfi bilan belgilanadi. Oniy qiymatlari aniq vaqt birligida va bir hil ketma - ketlikda qaytariladigan toklar davriy toklar deb ataladi.
Elektr zanjirlarining davriy jarayonlarida sinusoidal rejim asosiy o‘rin tutadi. Bu rejimda tok va kuchlanishlar bir xil chastotali sinusoidal funksiyalar hisoblanadi.


4.1.1-rasm. O‘zgaruvchan tok.
Sinusoidal tok. Qiymatlari sinusoidal qonun asosida o‘zgaruvchan tok (kuchlanish) garmonik tok (kuchlanish) deb ataladi.
Garmonik signalning asosiy xususiyatlaridan biri garmonik signalning shakli faqat bitta (bir xil)  chastotadan tashkil topgan bo‘ladi.
Garmonik signallardan shakli boshqa bo‘lgan signallar har xil chastotalardan tashkil topgan bo‘ladi. Garmonik signallar yordamida energiyani uzatish ancha qulay, lekin garmonik signallar yordamida axborotlarni uzatib bo‘lmaydi.
Sinusoidal tok quyidagicha ifodalanadi (4.1.2.-rasm).


4.1.2- rasm. Sinusoidal tok ifodalanishi va grafigi.
Har qanday sinusoidal tok - amplituda, burchak chastotasi va boshlang‘ich faza orqali xarakterlanadi.
Sinusoidal toklar chastotasining ishlatilishi juda keng (Hz dan to milliard Hz gacha).
Masalan barcha MDH davlatlarida va yevropaning ba`zi mamlakatlarida sinusoidal tok chastotasi 50 Hz deb olinadi. AQSH esa 60 Hz deb olingan.
Funksiyaning maksimal qiymatiga amplituda deb ataladi. Tok amplitudasi bilan belgilanadi.
Vaqt oralig‘ida bitta to‘liq tebranish davr deb ataladi va T bilan belgilanadi.
1 sekunda tebranishlar soniga chastota deb ataladi (chastotaning o‘lchov birligi gers Hz) yoki elektr tarmog‘i kuchlanishining standart chastotasi 50 Hz ga shu kuchlanishning har T=0,02 s da bir marta o‘zgarishi mos keladi.
 miqdor fazaning o‘zgarish tezligini ifodalaydi va  (omega) bilan belgilanadi va u burchak chastotasi deyiladi:
(4.1.1)
Burchak chastotasining o‘lchov birligi: rad/s yoki s<sup>-1</sup>.
Sinus argumenti  faza deb yuritiladi. Vaqt (t) birligida tebranishlar holati faza deb ataladi.
Faza vaqt oralig‘ida o‘sib boradi. Faza  miqdorgacha o‘zgarganda tokning o‘zgarish sikli yana qaytariladi. Bir davr T mobaynida faza miqdorga oshadi.
Sinusoidal o‘zgaruchan kattaliklarning o‘rtacha qiymati deb ularning yarim davr ichidagi o‘rtacha qiymatlariga aytiladi.
Elektr tokining o‘rtacha qiymati quyidagi formula orqali ifodalanadi, ya`ni sinusoidal tokning o‘rtacha qiymati tok amplitudasining qiymatiga teng bo‘ladi.
(4.1.2)
Xuddi shunday EYuK va kuchlanishlarning o‘rtacha qiymatlari: