V-modul. O‘tkinchi jarayonlar 23-mavzu. O‘tkinchi jarayonlar haqida tushuncha

---

V-MODUL. O‘TKINCHI JARAYONLAR
23-mavzu. O‘tkinchi jarayonlar haqida tushuncha. 
Reja 
1.O‘tkinchi jarayonlar haqida tushuncha 
2.Kommutatsiya qonunlari. 
3.O`tkinchi, turg`unlashgan rejimlar xaqida tushuncha. 
4.Erkin rejim xaqida tushuncha. 
1.O‘tkinchi jarayonlar haqida tushuncha 
Elektrik zanjirlarning bitta turg`unlashgan rejimdan boshqasiga o`tishini 
xarakterlovchi protsess o`tkinchi jarayon deb ataladi. Elektrik zanjirning ish rejimi 
qo`yidagi faktorlar tufayli o`zgarishi mumkin: manbaga ulansh va undan ajratilish, 
zanjir parametrlarining diskret o`zgarishi, ishlayotgan zanjirga qo`shimcha 
manbalarning 
ulanishi, 
zanjir 
elementlarining 
qisqa 
tutashuvi, 
aloxida 
tarmoqlarning uzilishi va b.q. Elektrik zanjirning ish rejimini o`zgartirishga olib 
keluvchi barcha sabablar oddiy ravishda kommutatsiya yoki kommutasion 
jarayonlar natijasida vujudga keladi. 
Elektrik zanjirlarning o`tkinchi xolatdagi rejimni reaktiv element L va S larning 
xususiyatlaridan kelib chiquvchi kommutatsiya qoidalari (qonun-lari) orqali 
izoxlanadi. 
2.Kommutatsiyaning birinchi qonuni. 
1.
Qar qanday induktivlikka ega tarmoqdagi tok va magnitaviy oqim kommutatsiya 
paytida o`zining kommutatsiya qadar bo`lgan qiymatini saqlaydi va bundan so`ng 
ana shu qiymatlaridan boshlab o`zgaradi. 
Bu xol matematikaviy ravishda quyidagicha ifodalanadi: 
i
L -
(0) =i
L
(0), F
-
(0) =F(0). 
Agar kommutatsiyaga qadar g`altakdan tok o`tmagan bo`lsa,


)
(
Ф
)
(
ваФ
)
(
i
L
0
0
0
0




kommutatsiya paytida g`altakdan o`tayotgan tok va uning xosil qilgan magnita-
viy oqimi nolga teng bo`ladi. 


0
0
0
0



)
(
Ф
ва
)
(
i
Bu mikdorlar birdaniga ortishi mumkin emas, chunki buning uchun tok va magnit 
oqimining o`zgarish tezligi cheksiz katta bo`lishi kerak.




0
0
t
L
)
dt
di
L
(
)
(
U
kerak. 
Elektrik zanjirning muvozanati nuqtasi nazaridan esa Kirxgofning II-qonunini 
qanoatlantirmaydi. i

r
U
I


---

r i=0,95I 
E U
L