Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

 
Чўлланиш. 
Экологик муаммоларнинг дунё даражасидаги яна бири бу 
чўлланиш ва унинг майдонини кенгайиб боришидир. Қуруқ иқлим 
минтақасида чўллар майдонининг 60-йиллардан бошлаб кескин кенгайиши 
аввало ривожланаётган мамлакатларда аҳоли сонини тухтовсиз ошиб бориши, 
мамлакатларнинг 
мустақилликка 
эришиб 
қишлоқ 
хужалигини 
ривожлантиришга киришганлиги ва маълум маънода қўрғоқчилиқнинг тез-тез 
содир бўлганлиги билан боғлиқдир. Қурғоқчилик иқлимли ерларнинг жами 
майдони таҳминан 40 млн км
2
, яъни қуруқликнинг таҳминан 25% ни ташкил 
этади. Бу ҳудудда суғориладиган ерларнинг 260 млн гектари ва бутун аҳолини 
20 % истиқомат қилади (900 млн киши атрофида). Ҳозирги пайтда инсон 
фаолияти натижасида 9 млн км
2
майдонда чўл хосил бўлган. Ҳар йили 
тахминан 21 млн га ер тўлиқ бузилиб чўлга айланмоқда.
 
Дунё океани сувини кўтарилиши ва шўрлашиши дунё океанининг 
сатҳини кўтарилиши ҳаво ҳароратининг ортиб бориши билан бевосита боғлиқ. 
Дунё океани сатҳининг кўтарилишида икки жараённи эътиборга олишга туғри 
келади.
а) Океан сувини иссиқлик таъсирида кенгайиши 
б) Қуруқликдаги музликларни эриши. 
Ҳаво ҳароратининг ортиб бориши натижасида океан сатҳининг 
кўтарилиши туғрисида турлича фикрлар мавжуд. Мутахассисларнинг 
таъкидлашича кейинги 100 йил мобайнида океан сатҳи йилига 1,2 мм дан 
кўтарилиб борган. Унинг ярми музликларнинг эриши, қолган қисми океан 
сувларининг иссиқлиқдан кенгайиши туфайли юз берган. Уларнинг 
таъкидлашича XXI асрнинг ўрталарида океан сатҳининг яна 30-100 см га 
кўтарилиши эҳтимоли бор.
Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича Америка агентлигининг 
башоратига кўра 2100 йилга келиб дунё океанининг сатҳи 1,4-2,2 м га 
кўтарилиши таҳмин қилинмоқда. Океан сатҳининг бунчалик кўтарилиши 
қуруқликнинг катта қисмини сув босишига олиб келади. Бу ноҳуш ҳодиса 
океанларга қуйиладиган йирик дарёларнинг делъталаридаги шоли экин 
далаларини сув бошишига олиб келади. (Чунончи, Бангладеш, Филлипин,
Индонезия ва бошқ). Европада Недерландия, Дания ва денгиз бўйидаги паст 
текисликларда жойлашган бошқа мамлакатларнинг ҳудудлари сув остида 
қолиши эҳтимоли бор. Йирик шаҳарлар Янги Орлеан Қоҳира, Шанхай ва 
бошқа шаҳарлар сув босишдан жиддий зарар кўради ва умуман ҳарорат 
кўтарилиб борган сари дунё океани сувларининг шўрлиги ҳам ортиб боради. 
Йирик экологик муаммоларни ечими биринчи навбатда регионал ва локал 
экологик муаммоларни ҳал қилиш билан ечилади.

---

140