34
joyda o’tkaziladigan dars desak ham mubolag’a bo’lmaydi. SHuning uchun darsning
bu shakliga qo’yiladigan talablar ham yuqori darajada bo’lishi kerak. Ochiq joyda
o’tkaziladigan biologiya darslarining o’ziga xos tomoni bir vaqtning o’zida ob’ekt
yashash sharoitlari bilan birgalikda o’rganiladi. U o’quvchilar organizmlar bilan
muxit
o’rtasidagi
bog’liqlikni
to’la
anglaganlarida
dala
amaliyoti
mashg’ulotlarining maqsadiga to’la erishilgan bo’ladi. Bunga erishish uchun albatta
bo’lg’usi biologiya o’qituvchilarning nazariy olgan bilimlarini amaliyot bilan
bog’lay olish qobiliyatlarini takomillashtirish kerak.
Biologiyadan dala
amaliyotlarini o’tkazish o’simlik va hayvonot dunyosini yashayotgan muhit va
odamning amaliy faoliyati bilan bir butun ekanligini bilishni faol shakli xisoblanadi.
Dala amaliyotida xodisalarning o’zaro bog’liqligi yaqqol ko’rinadi va o’quvchilar
bu bog’liqlikni kuzatganidan so’ng uni o’zlashtirish sinfdagiga nisbatan ancha oson
kechadi.
Maktab zoologiya kursida hayvonot olami vakillarini ko’paytirish va
muhofaza qilish asosida ulardan samarali foydalanish sirlari o’rganib chiqildi, bu
quyidagi tushunchalar orqali o’quvchilarga yetkazib beriladi. “Yomg’ir
chuvalchangining tuproq hosil qilishdagi ahamiyati”, “Hasharotlarning tabiatdagi va
inson hayotidagi ahamiyati”, “Baliqlarning xo’jalik ahamiyati va baliq boyligini
muhofaza qilish” va boshqalar. Hayvonot olami boyliklarining oziq – ovqat sanoati
uchun ahamiyati, ayniqsa aniq ko’rsatilgan va baliqlarni o’rganishda ovlanadigan
ob’ektlardan samarali foydalanish masalalari o’rganib chiqilgan.
Ma’lumki insoniyat hayvonlarni ovlashdan ba’zi
hayvonlarning
xonakilashtirish va ko’paytirishga o’tgan. Tabiiyki, maktab zoologiya kursi uy
hayvonlari va ularning kelib chiqishi haqidagi materialni o’z ichiga oladi.
Zoologiyani amaliyot bilan aloqasining xilma-xil yo’nalishlari tabiiy
boyliklardan rejali foydalanish, odam uchun foydali uy hayvonlarini ko’paytirishdan
tashqari, qishloq xo’jalik ekinlariga zarar keltiruvchi hamda odam va hayvonlarda
kasalliklar qo’zg’atadigan va kasallik tashiydigan hayvonlarga qarshi kurashni o’z
ichiga oladi.
O’quvchilar turli hayvonlar guruxini o’rganish davomida qishloq xo’jaligi
zararkunandalari haqidagi tasavvurga ega bo’ladilar. Misol uchun mollyuskalar
tipiga umumiy ta’rif berilganda asosiy e’tiborni yalang’och
shilliqqa qaratiladi,
uning yashash joyi, tuzilishi, hayot tarzi, keltirib chiqaradigan zarari va unga qarshi
kurash choralari haqida ma’lumot beriladi.
Hasharotlar sinfi va ularning eng muhim turkumlarini o’rganish davomida
o’quvchilar foydali hamda zararli hasharotlarni o’rganib chiqadilar, zararkunanda
hasharotlarni qishloq xo’jalik o’simliklariga yetkazadigan zararini o’rganadilar.
Misol uchun, to’g’riqanotlilar turkumini o’rganish borasida chigirtkaning xavfli
qishloq xo’jalik o’simliklarining zararkunandasi ekanligi haqida gapiriladi. Boshqa
turkumlarni o’rganish jarayonida parazit va zarakunanda hasharotlarning zarari ham
ko’rib chiqiladi.
O’quvchilar biologik kurash usullari bilan tanishadilar. Buni isbotlash uchun
shu mavzuda foydali hasharotlar haqida bilim berish zarur. O’quvchilarga biologik
kurash vositasi sifatida keng foydalaniladigan foydali hasharotlar xonqizi, tillako’z,
35
inkarziya pashshasi, turli yaydoqchilarni ko’paytirish amaliyoti
bilan tanishtirish
lozim va bevosita ularni bu ishlarga jalb etish amaliyotini tashkil etish muximdir.
Hasharotlarnii o’rganishda olingan biologik kurash usuli haqidagi
tushunchalar umurtqalilar (qurbaqa, kaltakesak va ilonlar, hasharotxo’r qushlar,
yerqazar, qo’lqanotlilar) mavzusida kengaytiriladi.
Qishloq xo’jaligiga hasharotlardan tashqari har xil kemiruvchilar ham katta
zarar yetkazadi, bularni o’rganishga alohida e’tibor beriladi.
Zoologiyaning tibbiyot uchun ham amaliy ahamiyatini aniqlashda kasallik
qo’zg’atuvchilari haqidagi ma’lumotlardan foydalaniladi. Ular bilan o’quvchilar
sodda hayvonlar va parazirt chuvalchanglar (askarida, ,
jigar qurti, tasmasimon
chuvalchanlardan qoramol tasmasimon chuvalchangi, exinokokk, cho’chqa
tasmasimon chuvalchangi, to’garak chuvalchanlardan
bolalar gijjasi, bo’rtma
nematodalar va boshqalar)ni o’rganishganda duch keladilar. Bu hayvonlar
biologiyasini ularning ko’payishi va rivojlanishini bilish kasalliklardan saqlanish
uchun juda qulaydir.
O’quvchilarga amaliyotning fan rivojlanishiga ta’sirini ko’rsatish ham juda
muhimdir. Zoologiya bu borada ham yetarli materialga ega. Masalan ko’pchilik
baliqlar biologiyasi, ularning migratsiyasi baliq ovlash maqsadlarida o’rganilgan
edi. Gelьmintoz kasalliklariga qarshi kurash parazit chuvalchanglar murakkab
rivojlanish tsiklini o’rganish ehtiyojii tug’diradi.
Zoologik bilimlarning xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida (qishloq
xo’jaligida, oziq ovqat va yengil sanoatda) qo’llanilishi o’quvchilarga
kasbga
yo’naltirish bilan bog’liq holda ta’lim berishda boshqa o’quv predmetlari bilan bir
qatorda katta ahamiyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: 
