B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Ikki omilli vegetatsion tajriba dispersion tahlil
natijalari , 2 x 3 
Dispersiya Kvadratlar 
yig‗indisi 
Erkinlik 
darajasi 
O‗rtacha 
kvadrat 
F
F 
F
05 
Umumiy 
3505.2 
23 
- 
- 
- 
Azot A 
1956.6 
1 
1956.60 
269.50 
4.41 
Fosfor V 
950.3 
2 
475.15 
65.45 
3.55 
O‗zaro 
munosabat 
AV 
467.6 
2 
233.80 
32.20 
3.55 
Qoldiq 
(xato) 
130.7 
18 
7.26 
- 
- 
s
x
=
35
.
1
4
26
.
7
2


n
s
g 
s
d
=
90
.
1
4
26
.
7
2
2
2


n
s
 g 
HCP
05
=t
05
s
d
=2.10

1.99=4.0 
g 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

299 
 
KORRELYASIYA, REGRESSIYA
VA KOVARATSIYA
Qishloq xo‗jalik ilmiy tadqiqotlarda aniq va belgilangan funksional 
bog‗liq bir kattalikning har bir ko‗rsatkichlari ikkinchi kattalikning
ma‘lum bir ko‗rsatkichlariga mos kelishi kamdan kam xollarda uchraydi. 
Bu erda ko‗pincha o‗zgarishlar orasidagi munosibatlar uchraydi : bunda 
har bir X belgi ko‗rsatkichi Y belgilarning bir emas ko‗pgina belgilariga 
mos keladi, ya‘ni taqsimlanadi. Bunday bog‗lanish belgilarni yoppa 
o‗rganishda kuzatilib, funksional usuldan farqli ravishda stoxostik (bo‗lishi 
mumkin bo‗lgan) yoki korrelyasion bog‗lanish deb ataladi. 
Korrelyasion bog‗lanishni o‗rganishda ikkita asosiy savol vujudga 
keladi – bog‗lanishlar yaqinligi va bog‗lanishlar shakli.Bog‗lanishlar 
yaqinligi va shaklini o‗rganish uchun korrelyasiya va regressiya deb 
nomlanuvchi maxsus statistik uslubla
r
dan foydalaniladi.
 

Korrelyasiya shakliga ko‗ra 
chiziqli
va 
egri chiz
iqli , yo‗nalishiga 
ko‗ra
to‘g‘ri
va 
teskari
bo‗lishi mumkin. Korrelyasiya va regressiya ikkita 
belgi orasidagi bog‗lanishni o‗rgatsa 
oddiy
, uchta va undan ortiq 
bog‗lanishlar o‗rgatilsa 
ko‘p kirrali
(murakkab) deb ataladi. 
Regression va korrelyasion tahlil zamonaviy biologiya va 
agronomiya tadqiqotlarida keng ko‗llanilib, katta ahamiyat kasb etib 
bormoqda. Regressiya deganda bir yoki bir nechta omillar o‗zgarishi 
aniqlanganda Y yakuniy belgilarni o‗zgarishiga aytiladi. 
Funksiya va argument orasidagi bog‗lanish regressiyani boshqarish 
yoki korrelyasion boshqarish bilan ifodalanadi. Oddiy regressiyada tenglik 
qisqacha quyidagicha ifodalanadi Y=f(x) va murakkab regressiyada Y=f 
(x,z,v…).Agar belgilar orasidagi bog‗lanish darajasi katta bo‗lsa 
regressiyani boshqarish yo‗li bilan omillar belgisi ko‗rsatkichini aniqlash 
uchun yakuniy belgilar ko‗rsatkichini oldindan aytish mumkin bo‗ladi. 
Bog‗lanish kuchini baholash uchun korrelyasiya koeffitsienti va 
korrelyasiya munosibatidan foydalaniladi. 
Tadqiqot natijalariga aniqlik kiritish uchun korrelyasiya , 
regressiya va dispersion tahlil uslublarini birgalikda ko‗llanishi

---

300 
kovariatsion
tahlil nomini oldi. Kovariatsiya so‗zi ikkita 
ko
rrelyasiya 
so‗zining boshlang‗ich harflaridan va variatsiya so‗zidan tashkil topgan.
Kovariatsion tahlilning asosiy mohiyati quyidagilardan iborat 
.Agar Y yakuniy belgilar va tadqiqotdan ajralmaydigan tadqiqotda 
o‗rganilmaydigan X belgi ko‗rsatkichi chiziqli bog‗lanishga ega bo‗lsa , u 
holda kovariyasiya X belgilarga nisbatan tadqiqot olib borish sharoitini
nisbatan statistik bir xilligini ta‘minlaydi va shunga ko‗ra tadqiqot xatolik 
darajasini kamayishiga va o‗rganilayotgan omillar to‗g‗risida ko‗proq 
ma‘lumotlar to‗plashga imkoniyat yaratadi.