Молия бозори ва биржа иши ўқув қўлланма

Қимматли қоғозларнинг котировка жараёнини амалга
ошириш тартиби 
Қимматли қоғозлар нархининг котировкаси 
Эксперт–котировка комиссияси ишининг муҳим қисми қимматли 
қоғозлар нархини котировкалаш саналади. Фонд биржасида котировкалаш – 
бу биржада тузилган битимлар, шунингдек, бозор қонъюнктурасини 
тавсифловчи бошқа бозор ахборотининг (талаб ва таклифнинг ўзаро нисбати) 
нархини аниқлаш ва белгилашдир. Котировка биржа кунининг натижалари 
бўйича ҳамда савдо жараёнида (жорий ёки оралиқ котировка) амалга 
оширилиши мумкин. Бу биржа савдоларининг тезлигига, қимматли қоғозлар 
айланмасининг ҳажмига боғлиқ. Битимлар кам тузилганда фақат якуний 
котировка амалга оширилади, йирик биржа савдолари бажарилганда эса, 
нархлар даражасини биржа куни мобайнида аниқлашга зарурат туқилади. 
Фонд биржасида котировканинг роли битимларнинг турига қараб ҳар 
хил бўлади. Битимлар, юқорида таъкидланганидек, касса битимларига ёки 
муддатли битимларга бўлинади. 
Ҳозирги кунда "Тошкент" РФБда реал қимматли қоғозлар билан 
савдолар қилинмоқда. Бунда ушбу қимматли қоғозлар нархини котировкалаш 
маълумотнома хусусиятига эга бўлиб, биржа савдолари иштирокчилари учун 
сотилаётган ва ҳарид қилинаётган қимматли қоғозлар нархи даражасини 
аниқлашда мўлжал бўлиб хизмат қилади. 
Котировка фонд биржасининг Эксперт–котировка комиссияси 
томонидан аввалги биржа савдосининг (масалан, кечаги куннинг) натижасига 
кўра амалга оширилади. Шундай қилиб, котировка нархи мазкур биржа 
савдоси учун олдиндан белгиланмаган бўлиб, бозорнинг кечаги ҳолати 
ҳақида ахборот беради. Бу сотувчилар ва ҳаридорларнинг биржадаги бозор 
ҳолатини (сотилаётган ва ҳарид қилинаётган қимматли қоғозлар нархи 
даражасини) тўғри аниқлаш учун жуда зарур Яъни, агарда биз ўтган биржа 
кунининг нархлари ва улар шаклланган шароитлар тўғрисида маълумотларга 
эга бўлсак, у ҳолда бугунги нархларнинг тахминий даражасини етарли 
даражада аниқ белгилашимиз мумкин бўлади. Нархлар котировкасининг 
аҳамияти мудддтли битимлардан бирмунча фарқ қилади. Муддатга 
тузиладиган шартномаларда (шартномани маълум келажак йил мобайнида 
ижро этиш билан) битимлар нархлари ҳар доим ҳам кўрсатилмайди. У ҳолда 
ушбу шартномалар шартнома шартларига кўра битим ижро этилиши лозим 
бўлган кунда юзага келган нархлар бўйича ижро этилади. Шундай қилиб, 
ушбу кун котировкасининг нархлари брокерлар учун нафақат мўлжал, балки 
бундай битим учун белгиланган нарх бўлиб қолади. 
Шуни назарда тутиш керакки, нархлар котировкаси тушунчасига 
нафақат талаб ва таклифнинг таъсири остида юзага келадиган бозор нархини 

---

138 
аниқлаш киради (тор манодаги котировка). Котировка тушунчаси унга талаб 
нархи, таклиф нархи, биржа куни бошидаги нарх ва биржа куни якунидаги 
нарх, муайян даврдаги нархларнинг энг юқори ҳамда энг паст даражаси ва 
шу кабиларнинг киритилишини назарда тутади. 
Фонд биржаларидан ташқари қимматли қоғозлар нархларининг 
котировкаси дилерлар томонидан биржадан ташқари бозорда амалга 
оширилиши мумкин. Нархларни эмитентларнинг ўзлари томонидан 
котировка қилиниши тақиқланади.