Farg‘ona shahar 25-umumiy o‘rta ta’lim maktabi. R. T. Kalonov



Download 5,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/22
Sana31.05.2022
Hajmi5,1 Mb.
#622186
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   22
Bog'liq
metodik qòllanma 10-11

9-mashq. 
 
1. Mis sterjendan 0,5s davomida zichligi 9A/mm
2
bo`lgan tok o`tganda uning 
temperaturasi 
qanday 
o`zgaradi? 
Misning 
solishtirma 
qarshiligi
1,7·10
–8
Ω·m , zichligi 8900kg/m
3
, solishtirma issiqlik sig`imi
380J/(kg K) (9.1-rqsm.) (Javobi: 0,20
o
C). 
1.B-n:
formula 
𝑡 = 0,5𝑠
𝑚 = 𝜌𝑉; 𝑚 = 𝜌𝑆𝑙 ; 𝐼 = 𝑗𝑆 ; 𝑅 = 𝜌
𝑙
𝑆
𝑗 = 9
𝐴
𝑚𝑚
2
= 9 · 10
6 𝐴
𝑚
2
Issiqlik miqdori formulasi: 
𝑄
1
= 𝑐𝑚∆𝑡
𝜌
𝑠
= 1,7 · 10
−8
Ωm
𝑄
1
= 𝑐𝑚∆𝑡 = 𝑐𝜌𝑉∆𝑡 = 𝑐𝜌𝑆𝑙∆𝑡 ; 
𝑄
1
= 𝑐𝜌𝑆𝑙∆𝑡 
𝜌 = 8900
𝑘𝑔
𝑚
3

Joul-Lens formulasi:
𝑄
2
= 𝐼
2
𝑅𝑡
 
𝑐 = 380
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾

𝑄
2
= 𝐼
2
𝑅𝑡 =
𝑗
2
𝑆
2
𝜌
𝑠
𝑙𝑡
𝑆
= 𝑗
2
𝑆𝜌
𝑠
𝑙𝑡 ;
𝑄
2
= 𝑗
2
𝑆𝜌
𝑠
𝑙𝑡
 

𝑄
1
= 𝑄
2
 
;
𝑐𝜌𝑆𝑙∆𝑡 = 𝑗
2
𝑆𝜌
𝑠
𝑙𝑡 ; 𝑐𝜌∆𝑡 = 𝑗
2
𝜌
𝑠
𝑡 
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: ∆𝑡−?
∆𝑡 =
𝑗
2
𝜌
𝑠
𝑡
𝑐𝜌
Yechish 
∆𝑡 =
(9·10
6 𝐴
𝑚2
)
2
∙1,7·10
−8
Ωm ∙0,5𝑠
380
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾
∙8900
𝑘𝑔
𝑚3
= 0,20𝐾
javob: 
∆𝑡 = 0,20𝐾


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
96 
2. Niobiydan yasalgan spiral 100
o
C ga qizdirilsa uning solishtirma qarshiligi 
necha marta o`zgaradi? Niobiy uchun α = 0,003K
–1
(Javobi: 1,3 marta ortadi). 
2.B-n:
formula
𝑡
1
= 0℃
0℃
dagi Niobiy uchun solishtirma qarshilik formulasi
𝑡
2
= 100℃
𝜌
1
= 𝜌
0
(1 + 𝛼𝑡
1
)
𝛼 = 0,003𝐾
−1
100℃
dagi Niobiy uchun solishtirma qarshilik formulasi
𝜌
2
= 𝜌
0
(1 + 𝛼𝑡
2
)
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘:
𝜌
2
𝜌
1
=
𝜌
0
(1 + 𝛼𝑡
2
)
𝜌
0
(1 + 𝛼𝑡
1
)
=
(1 + 𝛼𝑡
2
)
(1 + 𝛼𝑡
1
)
;
𝜌
2
𝜌
1
=
(1 + 𝛼𝑡
2
)
(1 + 𝛼𝑡
1
)
𝑛 =
𝜌
2
𝜌
1
−?
yechish 
𝑛 =
𝜌
2
𝜌
1
=
1+0,003𝐾
−1
∙100℃
1+0,003𝐾
−1
∙ 0℃
= 1,3
; javob: 
𝑛 =
𝜌
2
𝜌
1
= 1,3
narta. 
3. Nikelin simning 20
o
C dagi qarshiligi 20 Ω ga teng edi. Uni 120
o
C gacha 
qizdirilsa, qarshiligi nimaga teng bo`ladi? Nikelin uchun α = 0,0001 K
–1

3.B-n:
formula 
𝑡
1
= 20℃
𝑅 = 𝑅
0
(1 + 𝛼∆𝑡)
∆𝑡 = 𝑡
2
− 𝑡
1
𝑅
0
= 20Ω
yechish 
t
2
= 120℃
𝑇
1
= (273 + 20)K = 293K ; 𝑇
1
= (273 + 120)K = 393K
α = 0,0001K
−1
∆𝑡 = 393K − 293K = 100K 
𝑅 = 20Ω ∙ (1 + 0,0001K
−1
∙ 100K) = 20,2Ω
topish k: R−?
javob: 
𝑅 = 20,2Ω
4. Vakuumli diodda elektron anodga 8Mm/s tezlik bilan yetib boradi. Anod 
kuchlanishini toping (Javobi: 180 V). 
4.B-n:
formula 
𝜗 = 8
𝑀𝑚
𝑠
= 8 ∙ 10
6 𝑚
𝑠
𝐸
𝑘
= 𝑒𝑈 ;
𝑚
𝑒
∙ 𝜗
2
2
= 𝑒𝑈 ;
𝑈 =
𝑚
𝑒
∙ 𝜗
2
2∙𝑒
𝑒 = 1,6 ∙ 10
−19
𝐶
yechish 
𝑚
𝑒
= 9,1 ∙ 10
−31
𝑘𝑔
𝑈 =
9,1∙10
−31
𝑘𝑔 ∙ (8∙10
6𝑚
𝑠
)
2
2∙ 1,6∙10
−19
𝐶
= 182𝑉
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝑈−?
javob:
𝑈 = 182𝑉
5. Vakuumli diodda anoddagi maksimal tok kuchi 50mA ga teng bo`ldi. 
Katoddan har sekundda nechta elektron uchib chiqmoqda? (Javobi:3,1 · 10
17
). 


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
97 
5.B-n:
formula 
𝐼
𝑚𝑎𝑥
= 50𝑚𝐴 = 50 ∙ 10
−3
𝐴
𝐼
𝑚𝑎𝑥
=
𝑞
∆𝑡
; 𝑞 = 𝐼
𝑚𝑎𝑥
∙ ∆𝑡 ;
𝑛 =
𝐼
𝑚𝑎𝑥
∙∆𝑡
𝑒
∆𝑡 = 1𝑠
yechish 
𝑒 = 1,6 ∙ 10
−19
𝐶
𝑛 =
50∙10
−3
𝐴 ∙1𝑠
1,6∙10
−19
𝐶
= 3,1 ∙ 10
17
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝑛−?
javob: 
𝑛 = 3,1 ∙ 10
17
6. Yarimo`tkazgichlarda musbat ion bilan kovak orasida farq bormi? 
Yechish:
Ion 
– elektroni ortiqcha yoki elektroni yetishmaydigan atom. 
Kovakli o`tkazuvchanlik.
Kovalent bog`lanishda qatnashgan elektron chiqib 
ketgan joyda 
kovak
hosil bo`ladi. Neytral atomdan manfiy zaryadli elektron 
chiqib ketgan joy musbat zaryadga ega bo`ladi. Demak Ion musbat ham, 
manfiy ham bo`ladi. Kovak esa faqat musbat bo`ladi. 
7. Nima sababdan tashqi sharoitlar o`zgarmagani holda elektron-kovak jufti 
to`xtovsiz hosil bo`lib tursada, yarim o`tkazgichda erkin zaryad tashuvchilar 
soni o`zgarmaydi. 
8. Germaniyga fosfor, rux, kaliy kiritilsa, qanday turdagi o`tkazuvchanlik 
hosil bo`ladi? 
Javob:
1.To`rt valentlik germaniy moddasiga besh valentlik fosfor kiritilsa, ikkala 
moddalarning torttadan elektronlari kovalennt bog`lanib fosfor moddasining 
beshinchi elektroni erkin elektronga aylanib donor aralashma hosil qiladi va 
n- tipdagi
yarim o`tkazgichga aylanadi.
2. To`rt valentlik germaniy moddasiga ikki valentlik rux moddasi 
aralashtirilsa, ikkala moddalarning ikkitdan elektronlari kovalent bog`lanib 
germaniyning ikkita elektroni erkin elektronlarga aylanadi. Natijada akseptor 
aralashma hosil bo`ladi. 
P-tipdagi
yarim o`tkazgich. 
3. To`rt valentlik germaniy moddasiga birinchi guruxda joylashgan kaliy 
maoddasi aralashtirib bo`lmaydi. Chunki D.I. Mendeleyevning kimyoviy 
elementlar davriy sistemasi jadvalidagi faqat III , IV va V guruhdan aralashma 
sifatida ishlatsa bo`ladi. 
9. Nima sababdan bir xil kuchlanishda to`g`ri p–n o`tishdagi tok, teskari
o`tishdagi tokka nisbatan ancha katta bo`ladi? 
javob: Bir xil kuchlanishda to`g`ri p–n o`tishdagi tok katta bo`ladi chunki
yarim o`tkazgichli bir tomonga tokni yaxshi o`tkazadi teskari ulanganda tokni 
yomon o`tkazadi. 


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
98 
10. Termistor (qarshiligi temperaturaga qarab o`zgaradigan yarim o`kazgichli 
asbob) uchiga ketma-ket holda 1 kΩ li qarshilik ulanib, unga 20 V kuchlanish 
berildi. Xona temperaturasida zanjirdagi tok kuchi 5 mA edi. Termistorni issiq 
suvga tushirilganda undan o`tuvchi tok kuchi 10mA bo`lib qoldi. Termistor 
qarshiligi necha marta kamaygan? 10.1-rasm.(Javobi: 3 marta). 
10.B-n:
𝑅
1
= 1𝑘Ω
𝑈 = 20𝑉
𝐼
1
= 5𝑚𝐴
𝐼
2
= 10𝑚𝐴
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘:
𝑛 =
𝑅
𝑇1
𝑅
𝑇2
−?
Yechish: 
𝑅
1
= 1𝑘Ω = 1000Ω ; 𝐼
1
= 5𝑚𝐴 = 0,005𝐴 ; 𝐼
2
= 10𝑚𝐴 = 0,01𝐴
10.1-rasm a) AB niqtalardagi kuchlanish 20V, termistorning havodagi 
qarshiligi R
T1
ni topib olamiz. Qarshiliklar ketma-ket ulangan: 
𝐼 = 𝐼
1
= 𝐼
2
; 𝑈 = 𝑈
1
+ 𝑈
2
; 𝑈 = 𝐼
1
𝑅
𝑇1
+ 𝐼
1
𝑅
1
;
𝑅
𝑇1
=
𝑈−𝐼
1
𝑅
1
𝐼
1
10.1-rasm b) AB niqtalardagi kuchlanish 20V, termistorning suvdagi 
qarshiligi R
T2
ni topib olamiz. Qarshiliklar ketma-ket ulangan: 
𝐼 = 𝐼
1
= 𝐼
2
; 𝑈 = 𝑈
1
+ 𝑈
2
; 𝑈 = 𝐼
2
𝑅
𝑇2
+ 𝐼
2
𝑅
1
;
𝑅
𝑇2
=
𝑈−𝐼
2
𝑅
1
𝐼
2
;
𝑛 =
𝑅
𝑇1
𝑅
𝑇2
𝑅
𝑇1
=
20𝑉−0,005𝐴∙1000Ω
0,005𝐴
= 3000Ω
;
𝑅
𝑇2
=
20𝑉−0,01𝐴∙1000Ω
0,01𝐴
= 1000Ω 
𝑛 =
3000Ω
1000Ω
= 3
; javob:
𝑛 = 3 𝑚𝑎𝑟𝑡𝑎
IX bobni yakunlash yuzasidan test savollari 
1. Gapni to`ldiring. Metallarning qizishi tufayli ulardan elektron uchib 
chiqish hodisasiga ... deyiladi. 
A) ... termoelektron emissiya...;
2. Vakuumda elektr tokining tabiati nimadan iborat? 
A) elektronlar oqimining bir tomonga harakatidan; 
3. Donor aralashmali yarimo`tkazgichlar qanday turdagi o`tkazuvchanlikka 
ega? 
B) asosan teshikli o`tkazuvchanlikka; 


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
99 
4. Toza yarimo`tkazgichdan elektronlarning tartibli harakati tufayli 1 mA tok 
o`tmoqda. Yarimo`tkazgichdan o`tayotgan to`la tok kuchi nimaga teng? 
A) 1mA;
5. Gapni davom ettiring. “Temperatura ortishi bilan yarimo `tkazgichning 
qarshiligi...” 
C) ... kamayadi;
6. Yarimo`tkazgichda teshik va elektron uchrashganda nima hosil bo`ladi? 
B) neytral atom; 
7. Aralashmali o`tkazuvchanlik qanday zarralarning harakati bilan 
bog`langan? 
D) turli miqdordagi erkin elektronlar yoki kovaklar. 
8. “To`g`ri p–n o`tishda yarimo`tkazgichdagi berkituvchi qatlam ...” Gapni 
davom ettiring. 
B) ... torayadi; 
9. Kovalent bog`lanishda nechta elektron qatnashadi? 
B) 2 ta;
10. n–p–n turdagi tranzistor bazasiga emitterga nisbatan qanday
ishoradagi potensial berilganda tranzistordan tok o`tadi? 
A) musbat;


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
100 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
1. Fizika: Mexanika. 10 kl.: Ucheb. dlya uglublennogo izucheniya fiziki/
M.M.Balashov i dr.; pod red. G.Ya. Myakisheva. – 5-ye izd.stereotip. – M.: 
“Drofaˮ, 2002. – 496 s.: il. 
2. Fizika: Elektrodinamika. 10 – 11 kl.: Ucheb. dlya uglublennogo
izucheniya fiziki/ G.Ya. Myakishev, A.Z. Sinyakov, B. A. Slobodskova. – 4-
ye izd. stereotip. – M.: “Drofaˮ, 2002. – 480 s.: il. 
3. Fizika. 10 kl.: Ucheb.dlya obщeobrazovat. ucheb.zavedeniy. – 4-ye izd.
stereotip. – M.: “Drofaˮ, 2001. – 416 s.: il. 
4. N.Sh. Turdiev. Fizika. Fizika fani chuqur o‘rganiladigan umumta’lim 
maktab larining 7-sinfi uchun darslik. – T.: Gafur G‘ulom nomidagi 
nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2016. 
5. N.Sh. Turdiyev. Fizika. Umumta’lim maktablarining 8-sinfi uchun darslik. 
– T.: “Turon Iqbolˮ, 2006. 
6. O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi. – T.: “O‘zbekiston Milliy 
ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. 
7. Fizika. Ensiklopediya/ pod. red. Yu.V. Proxorova. – M.: Bolshaya
Rossiyskaya ensiklopediya, 2003. – 944 s. 
8. A. No‘monxojayev va b. Fizika 1. – T.: “O‘qituvchiˮ.– 2002. – 400 b. 
9. A. No‘monxo‘jayev va b. Fizika II. – T.: “O‘qituvchiˮ– 2003. – 414 b. 
10. A. No‘monxo‘jayev va b. Fizika III. – T.: “O‘qituvchiˮ– 2001. – 352 b. 
11. K.A. Tursunmetov, A.M. Xudoyberganov. Fizikadan praktikum. – T.: 
“O‘qituvchiˮ 2003. 
12. K.A. Tursunmetov va b. Fizikadan masalalar to‘plami. – T.: “O‘qituvchiˮ 
2004. 
13. K.A. Tursunmetov va b. Fizika. Ma’lumotnoma. – T.: “O‘zbekistonˮ.
2016. – 202 b. 
14. K. Suyarov, Sh. Usmonov, J. Usarov. Fizika (Mexanika). 1-kitob. 
O‘qituvchiga yordam- 
chi qo‘llanma: T.: “Yangi nashr” nashriyoti, – 2010. 


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
101 
MUNDARIJA 
I bob. MEXANIKA......................................................................................... 
II bob. DINAMIKA ........................................................................................
III bob. MEXANIKADA SAQLANISH QONUNLARI ..............................
IV bob. STATIKA VA GIDRODINAMIKA.................................................
V bob. MEXANIK TEBRANISHLAR VA TO`LQINLAR ........................
VI bob. TERMODINAMIKA ASOSLARI ................................................. 
VII bob. ELEKTRODINAMIKA................................................................. 
VIII bob. O`ZGARMAS TOK QONUNLARI ............................................... 
IX bob. TURLI MUHITLARDA ELEKTR TOKI ......................................... 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ....................................................... 


I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI. 
102 

Download 5,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish