|
.
# 5 (295)
.
January 2020
361
Young scientist Kazakhstan
технологиялық процесі ұйым майлы шикізатты есепке
алған сәттен басталады.
Май тұқымдарының бухгалтерлік есебі дақылды нақты
өлшеу деректері негізінде және нақты өзіндік құны бой-
ынша жеке дақыл түрлері бойынша табиғи (физикалық)
массада жүргізеді.
Әрбір материалдық жауапты тұлға жүзеге асыратын
бухгалтерлік есептен басқа, зауыттың бухгалтериясы
май тұқымдарының әрбір түрінің есебін табиғи салмағы
бойынша және сапасы бойынша (ылғалдылығы және
арамшөп қоспасы) арнайы журналдарда жүргізеді, бұл құ-
жаттардың формасы ұйымның есеп саясатында бекітіледі.
Майлы тұқымдар бухгалтерлік есепке нақты өзіндік
құны бойынша немесе ұйымның есеп саясатында қабыл-
данған әдіске сәйкес шартты бағалар бойынша қабылда-
нады.
Ақыға сатып алынған майлы тұқымның нақты өзіндік
құны ретінде, қосылған құн салығын және өзге де өтелетін
салықтарды қоспағанда (ҚР-ның заңнамасында көзделген
жағдайлардан басқа) сатып алуға жұмсалған май зауы-
тының нақты шығындарының сомасы танылады.
Сақтау орнына қарамастан, сатып алынған майлы
тұқымның нақты өзіндік құны:
– келісім бағасы бойынша майлы тұқымның құны;
– дайындау-тасымалдау шығындары;
– майлы тұқымның сапасын тұқым сақтауға са-
лынатын және майды тікелей алу үшін берілетін көрсет-
кіштерге дейін жеткізу жөніндегі шығындар (нормативтік
құжаттамаға сәйкес).
Шарттық бағалар бойынша майлы тұқымның құны
ретінде майлы дақылдар үшін тараптар арасындағы
келісімшартта белгіленген төлем сомасы қарастырылады.
Дайындау-тасымалдау шығындары — бұл ұйымның
майлы тұқымдарды дайындау және ұйымға жеткізу про-
цесімен тікелей байланысты шығындары. Дайындау-та-
сымалдау шығындарының құрамына:
– шартқа сәйкес сатып алушы осы тұқымдардың
бағасынан тыс төлеуге жататын майлы тұқымдарды көлік
құралдарына тиеу және оларды тасымалдау бойынша
шығындар;
– сатып алынатын майлы тұқымдарды дайындаумен,
қабылдаумен, сақтаумен және жіберумен тікелей айналы-
сатын ұйым қызметкерлерінің, материалдарды дайындау
(сатып алу) орындарында ұйымдастырылған арнайы дай-
ындау кеңселерінің, қоймалардың және агенттіктердің
қызметкерлерінің, майлы тұқымдарды дайындаумен
(сатып алумен) және оларды ұйымға жеткізумен (сүйе-
мелдеумен) тікелей айналысатын қызметкерлерінің еңбек
ақысы бойынша шығындарды қоса алғандағы, ұйымның
дайындау-қойма аппаратын ұстау жөніндегі шығындар,
аталған қызметкерлердің әлеуметтік қажеттіліктеріне ау-
дарымдар.
Егер жоғарыда аталған ұйым қызметкерлері майлы
тұқымдарды ғана емес, сондай-ақ айналымнан тыс актив-
терге, дайын өнімге, өз өндірісіндегі жартылай фабрикат-
тарға және т. б. жататын құндылықтарды да дайындаумен,
қабылдап алумен, сақтаумен айналысса, онда дайын-
дау-қоймалау аппаратын ұстау жөніндегі шығындарды
мазмұнына қарай үстеме шығындардың тиісті калькуля-
циялық баптары бойынша тікелей өндірістік шығындар
құрамына жатқызуға жол беріледі.
– дайындау орындарында ұйымдастырылған арнайы
дайындау пункттерін, қоймалар мен агенттіктерді ұстау
жөніндегі шығындар (әлеуметтік аударымдарды қоса
алғандағы еңбек ақы төлеу бойынша шығындар);
– жабдықтаушыларға, сыртқы экономикалық және
өзге де делдалдық ұйымдарға қызметтер үшін төленетін
үстеме ақылар, комиссиялық сыйақылар (қызмет құны);
– майлы тұқымдарды сатып алу орындарында,
темір жол станцияларында, порттарда, кемежайларда
сақтағаны үшін төлем;
– майлы тұқымдарды сатып алуға байланысты
берілген кредиттер мен қарыздар үшін пайыздар бойынша
майлы түқымдарды бухгалтерлік есепке алғанға дейінгі
шығындар;
– майлы тұқымдарды дайындаумен тікелей байла-
нысты іс-сапар шығындары;
– табиғи кему нормалары шегінде жеткізілген майлы
тұқымдар бойынша жолда орын алған жоғалтулар (бұ-
зылу, жетіспеушілік) құны;
– басқа да шығыстар.
Майлы шикізатты қоймаларда және элеваторларда
сақтау өсімдік майын алудың технологиялық процесінің
бастапқы сатысы болып табылады.
Сақтау нәтижесінде олардың ылғалдылығы мен
арамшөп қоспасының төмендеуі есебінен тұқым масса-
сының өзгеруі (кемуі) сақтау орнына қарамастан май өн-
діру өндірісінің технологиялық шығыны болып табылады
және майлы шикізаттың өзіндік құнына жатады. Техноло-
гиялық жоғалтулар тізімін ұйым бекітеді.
Ылғалдылықтың және арамшөпті қоспаның орташа
өлшенген көрсеткіштері сандық-сапалық есеп кітапта-
рындағы жазбалар негізінде анықталады, олардың нысан-
дары ұйымның есеп саясатында бекітіледі.
Майлы тұқымдардың салмағының өзгеруінің не-
гізділігін анықтау үшін олардың сапасының өзгеруіне бай-
ланысты мыналарды басшылыққа алу қажет:
а) ылғалдылықтың төмендеуінен майлы тұқымдардың
массасы жоғалтуларының мөлшері кіріс және шығыс
бойынша ылғалдылық көрсеткіштерін салыстыру кезінде
алынатын айырмадан аспауы тиіс:
100 x (a — б)
X = –——————,
100 — б
Мұндағы:
X — ылғалдылықтың төмендеуінен болатын масса
жоғалтуы,%;
а — қабылдау сәтіндегі (кіріс) ылғалдылығы,%;
б — босату кезіндегі (шығыс) сәтіндегі ылғал-
дылығы,%.
Мысалы, а = 20; б = 15 болса,
100 x (20–15) 500
«Молодой учёный»
Do'stlaringiz bilan baham: |
