www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022
Sahifa: 285
noma‘lum musavvir tomonidan naqshlar bilan bezatilgan edi. Devonga maxsus nom
berilmaganligi boisidan faksimil (foto) nusxasini 1968-yilda birinchi marta nashrga
tayyorlagan va chop ettirgan taniqli adabiyotshunos Hamid Sulaymon uni «Ilk
devon» deb atadi. «Ilk devon»dan 391 g‘azal, 1 mustazod, 1 muxammas va 41 ruboiy
o`rin olgan bo`lib, ularning barchasi 434 ta she‘rni tashkil etadi. Mazkur asar Alisher
Navoiy ijodining dastlabki bosqichlarini o`rganish uchun ishonchli manba sifatida
ahamiyatlidir.
Alisher Navoiy Sulton Husayn Boyqaro Xuroson taxtini egallagandan so`ng,
uning taklifi bilan o`zining birinchi rasmiy devoni «Badoe‘ ul-bidoya» («Badiiylik
ibtidosi»)ni tartib berdi. Mazkur devon XV asr adabiy hayotida juda katta voqea
bo`ldi. Shoir devoni o`zigacha yashagan ijodkorlar va zamondoshlari devonlaridan
ancha farq qilar edi. Avvalo, devon tartib berish uchun debochaga o`rin berish
zarurligi ijodiy tajriba tarzida «Badoe‘ ul-bidoya»dan boshlandi. Shuningdek, shoir
Sharq devonchiligi qator tamoyillarini isloh qilib, uning mukammallik kasb etishi
uchun e‘tibor qilinishi zarur bo`lgan jihatlarini amaliyotda ko`rsatdi. Alisher Navoiy
ushbu devonda debochadan so`ng dastlabki g‘azallarini, keyin esa boshqa janrdagi
asarlarining radifi yoxud qofiyasidagi oxirgi harfiga tayanib, qat‘iy tartibda, arab
alifbosi sirasida o`rin berishga e‘tiborni qaratdi. Shuningdek, she‘rlarining mavzulari,
g‘oyaviy yo`nalishi ham diqqat markazida turdi. Alisher Navoiy har bir harf sirasida
kelgan g‘azallarning dastlabkilari Alloh hamdi va Muhammad alayhis-salom na‘tiga
bag‘ishlanishi, shundan so`nggina boshqa mavzudagi g‘azallar tartib bilan
joylashtirilishi lozimligini mazkur devon debochasida alohida ta‘kidladi. Mazkur
muqaddimada ulug‘ shoir matlada aytilgan fikrni g‘azalning maqtayiga qadar tadrijiy
rivojlantirib borish hamda oshiqona she‘rlar tarkibida mav‘iza, pand, hikmatlarga
doir baytlar kiritilishi shartligini ta‘kidladi. O`zi mazkur tartiblarni barcha
devonlarida amaliyotda ko`rsatishga muyassar bo`ldi.
Alisher Navoiy 1483-yilda ikkinchi rasmiy devoni «Navodir un- nihoya»
(«Behad nodirliklar»)ni tuzdi. Devonning Abdujamil kotib va Sulton Ali Mashhadiy
tomonidan ko`chirilgan nisbatan to`liq nusxasi mavjud. Devonning nisbatan to`liq
Do'stlaringiz bilan baham: |