3e biologiya Bozorboyeva Shohida

3e biologiya Bozorboyeva Shohida

Mavzu: Sinergetika, avtotebranmali jarayonlar.

• Sinergetika bu dunyoga yangicha qarash bo’lib,umumlashtirish, o’z-o’zini aniqlash tashkil qilish, chiziqsiz termodinamik evolutsion jarayonni tashkil qiluvchi fanlararo ilm sifatida asrimizning 70-yillarida paydo bo’ldi. Sinergetika ta’limot sifatida o’z-o’zini boshqarishning umumiy tamoyillarini o’rganishni maqsad qilib qo’yadi.

• U jarayonning fizik, ximik, biologik, texnikaviy va iqtisodiy sotsial va boshqa sohalarda namoyon bo’lish prinsplarini global evolutsion yo’nalish sifatida o’rganadi. Sinergetikaga ko’ra makon va zamon strukturasi makroskopik tartibiga kelish jarayonida murakkab chiziqsiz tizim sifatida tushiniladi. Bu tizim muvozanatlik holatidan uzoqlashib, o’ziga xos tanglik nuqtasiga yaqinlashadi va natijada tizimning qalqib shunday holatda tizim nuqtasi uncha ahamiyatli bo’lmagan ta’sir yoki fluktatsiya asosida o’z holatini keskin o’zgartirishi mumkin.

• Bu holat ko’pincha tartibsizlikdan tartibga o’tish asosida bo’ladi. Shuning bilan bir qatorda sinergetika xos kansentartsiyaga qayta ko’rib chiqdi, uning dinamikasini o’rgandi.

• U ma’lum sharoitda yangi turg’un tartibga asoslangan tizimning vujudga kelishida konstruktiv ro’l o’ynashini ko’rsatib berdi. Sinergetika dunyoning klassik fanga asoslangan manzarasinigina emas, balki kvantlirelyativistlik manzarasini ham yangicha chiziqsiz tafakkur asosida XX asr ikkinchi yarmidagi yangi ilmiy manzarasini tushuntirib berdi.

• Sinergetika juda ko’p eski tushunchalarga barxam berdi. Shu kunlargacha tartibsizlik salbiy tushincha, uni tartibga keltirish kerak deb qaralgan edi.
• Sinergetika xaos dunyoni buzuvchigina bo’lib qolmay, qandaydir shroitlarda ma’lum sababalarga ko’ra tuzuvchilik vazifasini bajarishi mumkinliginiham ko’rsatdi.

• Uning tuzuvchilik mexanizmini asoslab berdi. Tizim evolutsiyasio’zini o’zi tashkil etish asosida o’zini o’zi yangilash mumkinligini ko’rsatib berdi.

• Turli darajada tashkil qiluvchilar xaos orqali o’zaro aloqada bo’ladilar. Notinchlik turg’unmas holatida tizim kam kuchga ega bo’lgan ta’sir-fruktatsiya makrotizimni o’zgartirib yuborishi mumkin.