Integratsiyalashgan pedagogikasi

0 ‘qish, tasviriy san’at va musiqa fanlari
integratsiyasi imkoniyatlari
Chet ellik bir qancha o ‘qituvchilar ko‘p yillik faohyatini in­
tegratsiya m uam m olariga baxshida qilishgan. Bu m uam m o bilan 
shug‘ullanuvchi o ‘qituvchilardan biri V.I. Lyamin hisoblanadi. 
Uning integratsiya darslari va ularga sharhlar, m etodik tadqiqot- 
lari «Boshlang‘ich maktab» ju rn ah d a chop etilgan. U integ­
ratsiyalashgan darslar o ‘quv fan larig a qiziqish uy g ‘otu v ch i 
vositalardan biri maqolasida shunday yozadi: « 0 ‘qish darslari 
musiqa va tasviriy san ’at bilan uyg‘un holda o ‘tilsa, sam arali 
fanga aylanishini am ahyot tasdiqlagan». A ynan shunday d ars­
larda bolalarda badiiy tafakkur va tasaw ur rivojlanadi, estetik 
hissiyotlari tarbiyalanadi.
Tabiat, adabiyot, ona tiliga m ehri ortib, dunyoqarashi ken­
gayadi. Shuning uchun men o ‘qish, ona tih va musiqa o ‘quv das- 
turiari bo‘lim va mavzularini qayta tahlil qilib chiqqach, «Sehrii
7 Й

---

q ish »
mavzusida dars o ‘tishga qaror qildim. Dars ikki soat davom 
etib, o ‘qish rus tih, m usiqa fanlarini birlashtiradi. Dars mu- 
vaffaqiyatli o ‘tdi. Bolalarga juda yoqdi. Bunday darslam ing asosiy 
xususiyati shundan iboratki, bahor, kuz, qish fasllarining ikki 
davri (yil fasllarini boshlanishi va oxirgi vaqtda qiyoslangan hola- 
tida) har bir o‘quvchi uchun alohida varaqlarda tarqatiladi. Bu 
matn aw al o ‘rganilmagan bo ‘ladi. Keyin esa V.I. Lyamin boshqa 
darsning «Bahor kelyapti» mavzusi konspektini keltiradi (ona tih, 
0
‘qish, musiqa).
Bu darsda bolalar notanish m atn orqali tabiatda sodir b o ‘- 
luvchi o ‘zgarishlarni ko‘rishadi. H ar bir yil fasllarini o ‘ziga xos 
xususiyatlarini qayd qilishadi. 0 ‘tilgan m atnni takrorlab, yangi 
dars o ‘tishadi. Bundan tashqari, o ‘quvchilar m atn nomsiz b o ‘l- 
gani uchun o ‘zlari sarlavha qo ‘yadilar. Bu ifodali o ‘qish ustida 
ishlashga ham im kon yaratib, bolalarda katta qiziqish uyg‘otdi. 
Dars so‘nggida M. Mirzayevning «Bahor valsi», «Bahor keldi» 
o ‘zbek xalq q o‘shig‘i musiqiy asarini tinglab, nim ani tasaw u r 
qilganini og‘zaki tasvirlaydilar. Keyin esa bayon yozadilar. Dars 
bolalarga juda yoqdi».
0 ‘qish va musiqaning integratsiyasi ham kam ahamiyatga ega 
emas. Shu masalaga oid bir necha takliflar mavjud. Bu haqda 
R Fda xizm at ko ‘rsatgan o ‘qituvchi-m etodist shunday yozadi: 
«Olimlarning boshlang‘ich m aktablarda integratsiya g‘oyalarini 
amalga oshirishda hushyorlik talab qihnadi, degan flkrlarga ko‘ra, 
3-sinflarda K. Paustovskiyning «Archa g‘o ‘ddalari solingan savat» 
mavzusida o ‘qish darsi, musiqada E. Grig mavzusida integratsiya 
darsini o ‘tkazishga harakat qildik. Bizni keyingi vaqtlarda ada­
biyot maktabda estetik fan b o ‘lmay qo‘ygani tashvishga soldi. Shu­
ning uchun fanlam i integratsiyalashtirgan holda ushbu jarayoïmi 
tiklashga intildik. Agar badiiy m atn ichki qalb bilan o ‘qilmasa, u 
o‘z ifori va m a’nosini yo‘qotadi. «Ona tilini dastlabki o ‘qitish» 
maqolasida A. Ushinskiy quyidagilami qayd qiladi: «Bola asami 
tushunishi yetarli emas, u asam i his qihshi kerak. Nazm iy asarda 
ko‘p narsa his bilan tushuniladi, uni aql bilan tushunish shart 
emas».
K. Paustovskiy asarining nafosati, go‘zalligi ayon. Uning hissiy 
qabul qilinishini E.Grig musiqasi kuchaytiradi. Bu darsning asosiy 
maqsadi edi. Bizning nazarimizda, tajriba muvaffaqiyath chiqdi.
0 ‘qish va tasviriy san’atni integratsiyasi haqida so‘z yuritish- 
dan aw al Sh.L Gonelik so‘zlarini keltirish maqsadga muvofiq:

---

«Boshlang‘ich sinf o ‘quvchilarida kitobga qiziqish, aw alo, rangli 
suratlar evaziga uyg‘onadi, ayniqsa, birinchi sinfda. U lar yosh 
o'quvchi-kitobxonlar uchun badiiy adabiyotning jonli va rang- 
barang olami eshigini ochuvchi «sehrh kaht»dir. Xuddi shu davrda 
rasmlar bola tasaw u rin i uyg‘otadi. M aktabda bolalar rasmga 
zehnli va baholash munosabatida bo‘ladi. O^^quvchi nafaqat tas­
viriy san’at haqida maxsus bilim oladi, balki o ‘zi ham rasm va 
tasvirlar chizishga harakat qiladi».
Aynan shu omillar o‘qish va tasviriy san’at fanlari integratsiyasi 
asosiga qo‘yiladi.
3-sinf ona tih darsligida nutq o ‘stirishga oid mashqlar berilgan. 
22—23-m ashqlarga e ’tibor bersak, bunda so'zlarni o ‘qing, ular­
ning talaffuziga e ’tibor bering. So‘zlardan m aqollar tuzib yozing, 
ulam ing m azm unini tushuntiring, degan shartlar berilgan.
Tovushlar yozuvda harflar bilan belgilanadi. Tutuq belgisi (‘) 
tovush bildirmaydi, kabi qoidalar berilgan.
0 ‘qish darsida esa nutq o ‘stirish jarayonini hikoyalar, er­
taklar, she’rlar, m atnlar orqali ko‘rishimiz mumkin. 3-sinf o ‘qish 
darsligida: