Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
16.3.2. Kredit – ijara (lizing) 
Iqtisodiy nuqtai nazardan, 
kredit – ijara (lizing)
 
murakkab savdo 
– moliya – kredit operatsiyalarining bir shakli hisoblanadi. Kredit – 
ijaraning asosiy xususiyatlari sifatida lizing muddati davomida ijaraga 

---

287 
berilgan vositalarga nisbatan egalik huquqini saqlab qolishdir. Uning 
asosiy shakllaridan biri mashina va jihozlarni ijaraga berish, asosiy 
usullaridan biri investitsiyalarni moliyalashtirish va ta’minotni 
faollashtirish hisoblanadi.
Kredit – ijara (lizing) operatsiyasida odatda uch tomon ishtirok 
etadi: 

ishlab chiqaruvchi (tovar sotuvchi), bo‘lajak lizing beruvchiga 
tegishli mashina va jihozlarni sotuvchi yuridik shaxs; 

lizing beruvchi, tovar sotuvchidan mashina va jihozlarni sotib 
oluvchi, mulkning egasi sifatida lizing shartnomasiga asosan ma’lum 
muddatga va to‘lov evaziga mashina va jihozlarni lizing oluvchiga 
beruvchi. Odatda, lizing beruvchi sifatida etarli darajada moliyaviy 
mablag‘ga ega bo‘lgan banklar, ixtisoslashgan lizing kompaniyalari, 
korxonalar maydonga chiqadi; 

lizing oluvchi, lizing shartnomasiga ma’lum muddat va to‘lovga 
asosan mashina va jihozlarni oluvchi shaxs.
Odatda, lizing oluvchi sifatida asosan yuridik shaxslar maydonga 
chiqadi. Lizing beruvchi va lizing oluvchi o‘rtasida tuzilgan 
shartnomaga ko‘ra, lizinga olingan mashina va jihozlarning shartnoma 
muddati tugagandan so‘ng lizing beruvchiga qaytariladi yoki lizing 
oluvchining ixtiyorida qoladi. Lizing o‘ziga xos bo‘lgan shartnoma 
hisoblanadi, unda ijara elementlari va kredit elementlari mujassam-
lashadi. Shu bois, lizing so‘zi “kredit – ijara” tarzida talqin etiladi.
Lizing iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra, kredit munosabatlariga xos 
bo‘lib, kreditning iqtisodiy mohiyati va elementlarini o‘zida aks 
ettirsada, kredit sifatida to‘liq e’tirof etilmaydi. Chunki, kreditor va 
qarzdor kapital sifatida pul mablag‘i bilan emas, balki ishlab 
chiqaruvchi jihozlar vositasida o‘zaro munosabatga kirishadi. Shu bilan 
birga, lizing kredit hisoblanib, unda kreditning barcha tamoyillari o‘z 
aksini topadi, shu jihatdan lizing qiymat shaklidagi kredit ko‘rinishida 
emas, balki tovar shaklidagi kredit sifatida namoyon bo‘ladi. 
Iqtisodiyotda lizingning qator ijobiy jihatlari mavjud bo‘lib, 
ularning asosiylari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
– lizing oluvchi korxona va tashkilotlarda mashina va jihozlarni 
sotib olish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy mablag‘lar etishmovchiligi 
yoki mavjud emasligi bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etishga 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, o‘z faoliyatini yangidan boshlayotgan 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga qimmat va 

---

288 
zamonaviy mashina va jihozlarni sotib olish bilan bog‘liq muammo-
larni echishga yordam beradi. Bu iqtisodiyotda ishlab chiqarishni 
tashkil etishga va boshqa qator ijtimoiy – iqtisodiy ziddiyatlarni oldini 
olishda muhim rol o‘ynaydi; 
– ishlab chiqaruvchi tomonidan ishlab chiqarilgan mashina va 
jihozlarni sotish bilan bog‘liq muammolar bartaraf etilishi natijasida 
ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligi ta’minlanadi; 
– lizing beruvchining ixtiyoridagi pul mablag‘lari samarali 
manbalarga joylashtiriladi va buning natijasida ma’lum darajada foyda 
olish imkoniyati vujudga keladi.