O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

YURAK VA TOMIRLAR TIZIMI
Tomirlar tizimining umumiy anatomiyasi
Tomirlar tizimi organizmda muhim vazifani bajaradi. Ulaming 
ichida suyuqlik (qon va limfa) oqadi. Bu suyuqlik hujayra, to ‘qima- 
lar hayoti uchun kerak bo‘lgan oziqa moddalar va kislorodni 
(arteriyalar) yetkazib beradi, ulardan organizm uchun keraksiz 
moddalami ekskretor a ’zolarga (venalar) olib borib tashqariga 
chiqaradi. Tomirlar ichidagi suyuqlik tarkibiga qarab ikki qismga: 
qon tomirlar va limfa tomirlarga bo‘linadi. Qon tomirlar teri va 
shilliq pardalar piteliyida, sochlarda, ko‘z olmasining shox pardasida 
va bo ‘g ‘imlar tog‘ayida bo ‘lmaydi.
226-rasm.
Katta va kichik qon ayla-
nish doirasi chizmasi: 
l-b osh , tananing
yuqori qismi vaq o‘lningkapillarlari;
2
- o ‘pkaning
kapillyarlari; 3-a. carotis communis; 4—truncus
pulmonalis; 5-vv. pulmonales sinistrae; 
6
-atrium
sinistrum; 7-ventriculus sinister; 
8
-truncus coe-
liacus; 9-a. hepatica propria; 10-aorta; 11-a.
gastrica sinistra; 12-a. splenica; 13-oshqozon
kapillarlari; 14-a. mesenterica superior; 15-ta-
naning pastki qismi va oyoq kapillarlari; 16-v.
cava inferior; 17-a. renalis; 18-v.renalis; 19-v.
portae hepatis; 
20
-vv. hepaticae; 
21
-ductus tho-
racicus; 22-ventriculus dexter; 23-atrium dex-
trum; 24-v.cava superior; 25-arcus aortae; 2 6 -w .
pulmonales dextrae.
Qon tomirlar tizimida qon oqadi. 
Bu tizimga arteriyalar, venalar, mik- 
rosirkulator tizim va yurak kiradi. Bu 
tizim organizmda modda almashinuvini
74

---

ta’minlaydi. Qon tomirlar tizimining markaziy a ’zosi yurak 
hisoblanadi. U ritmik ravishda qonni harakatga keltiradi. Yurakdan 
boshlanib organizmga tarqaladigan tomirlar 
arteriyalar
deb ataladi.
Hujayra va to ‘qimalardan qonni yurakka olib keluvchi tomirlar 
venalar
deyiladi.
Odam tanasida ikkita (katta va kichik) qon aylanish doirasi tafovut 
qilinadi. Kichik (o‘pka) qon aylanish doirasi o ‘pkada qonni kislorod 
bilan boyitish uchun xizmat qiladi. U o‘ng qorinchadan o ‘pka poyasi 
bo‘lib boshlanib o ‘pkaga yetib kelib o ‘ng va chap o ‘pka arteriyasiga 
bo‘linadi va alveolalami o ‘rab karbonat angidridni alveolaga berib, 
kislorodni qabul qiladi. Kislorodga to ‘yingan qon 4 ta o ‘pka venalari 
orqali chap bo ‘lmachaga quyiladi (226-rasm).
Katta qon aylanish doirasi chap qorinchadan aorta bo‘lib 
boshlanadi. Aortadan chiqqan arteriyalar a ’zolar va to ‘qimalarga 
tarqaladi. To‘qima va a ’zolardan chiqqan venalar o ‘zaro qo‘shilib 
ikkita yirik: yuqori va pastki kavak venalami hosil qilib, o ‘ng 
bo‘lmachaga quyiladi.
Bundan tashqari, uchinchi (yurak) qon aylanish doirasi yurakning 
o‘zini qon bilan ta ’minlaydi. U aortadan chiqadigan yurakning 
o‘ng va chap toj arteriyalari bo ‘lib boshlanib, yurak venalari bo ‘lib 
tugaydi. Yurak venalari vena sinusini hosil qilib, o ‘ng bo‘lmachaga 
ochiladi.
Arteriya va venalarning o ‘rtasida mikrosirkulator tizim jo y ­
lashgan bo‘lib, qon bilan to ‘qima o‘rtasidagi aloqani ta ’minlaydi. Bu 
tizim arterioladan boshlanadi. Uning tarkibiga prekapillar, kapillar 
va postkapillar kirib venullaga o ‘tib ketadi.