Buxoro tarixi

6.2. XIII-XV asrlarda Buxorodagi madaniy jarayonlar 
XIII asr oxiri va XIV asrning birinchi yarmida mo‘g‘ul 
hukmdorlari tomonidan amalga oshirilgan ayrim tadbirlar ham Buxoro 
shahrida mo‘g‘ullar istilolari davrida yuz bergan vayronagarchilik va 
xarobazorlarning izlarini yo‘qota olmadi.
Shunga qaramasdan, Ma’sudbek idora qilgan vaqtda boshqa 
joylardan farq qilib, Buxoroda bir qadar jonlanish boshlandi: yangi 
katta binolar qurildi, bu katta binolarining biri «Ma’sudiya» madrasasi 
bo‘lib, uning 1000 ta talabasi bo‘lgan. Ulug‘ xon Munkening onasi 
qurdirgan «Xoniya» nomli chiroyli Madrasa ham Buxorodagi katta 
binolarning ikkinchisi edi. Ammo Buxoroda shahar hayotining 
birmuncha jonlanganiga va bu ikki binoning qurilganiga qarab, 
mamlakat xo‘jaligi yuksaldi, deb bo‘lmas edi. Shahar hayotidagi bu 
salgina jonlanish mamlakatning umumiy iqtisodiy va madaniy 
tushkunligidan mustasno bir hol edi. 
Buxorodagi ta’lim tizimi tarixi masalalari bilan chuqur 
shug‘ullangan A.Jumanazarov tadqiqotlari orqali XIII asrda Buxoroda 
faoliyat yuritgan bir guruh madrasalar to‘g‘risida muhim ma’lumotlarni 
olishimiz mumkin. Jumladan, ushbu tarixiy davrda shaharda Xoniya, 
Ma’sudiya hamda Xoja Bulg‘oriy madrasasi mavjud edi. 
Xoniya madrasasi 
XIII asrning birinchi yarmida Ulug‘ 
Munkaxonning onasi qurdirgan. U anchagina katta va chiroyli imorat 

---

119 
bo‘lgan. Unga shayx ul-olam Sayfiddin Boharziy mutavalli etib 
tayinlangan. 
Mas’udiya madrasasi 
Mir Mas’ud guzarida joylashgan. 
Aytishlaricha, u Buxorodagi eng yirik va chiroyli madrasa bo‘lgan 
ekan. Uni mo‘g‘ullarning Movarounnahrdagi Chig‘atoy ulusi noibi 
Mahmud Yalavochning Ma’sudbek ismli o‘g‘li qurdirgan. U to‘g‘rida 
Rashididdin Fazlulloh, Hamadoniy ham yozib qoldirgan. 
Xoja Bulg‘oriy madrasasi
shu nomdagi guzar masjidi bilan bitta 
edi. Bu shaxs XIII asrda Buxoroda yashagan. 
Sayfiddin Boharziy nomi bilan mashxur Sayid al-Xaq vad-Din 
Abul-Maani Sayid ibn al-Mutaxxir ibn Sayid al-Boxarziy (1190-1261) 
taqvodorlik yo‘lini uzoq bosib o‘tdi. Xalq orasida «shayx ul-olam» 
(olam shayxi) nomini olgan bu buyuk taqvodor, tasavvuf namoyandasi 
Buxoro yaqinidagi Fathobod xonaqosini 40 yil boshqardi. Uning 
tavalludiga qariyb sakkiz asr bo‘lgan bo‘lsa-da, uning xotirasi xalq 
orasida hamon yashab kelmoqda.