Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

1. шакл. Амалий тажриба машғулотларини ташкил қилиш 
тузилмаси 
Бундай таълим машғулотларини ташкил қилишда асосан дарсдан 
ташқари ишларнинг амалий-тажриба машғулотлари ва экскурсиялар 
шаклларидан фойдаланилди (2. шакл). 
Дарсдан ташқари машғулотлар шаклларидан бири ҳисобланган 
экскурсияларни ташкил қилишда биз уларнинг синф-дарс тизими, 
шунингдек, амалий машғулотлардан тубдан фарқ қилувчи қуйидаги 
жиҳатларига эътибор қаратдик: 
2.6. шакл. Экскурсияларнинг йўналишлари ва таркибий тузилиши 
ЭКСКУРСИЯЛАР 
Таркибий тузилиши 
Йыналиши 
Т
аб
иа
тни 
куза
тиш
в
а 
ырг
аниш
м
ащ
са
дид
а 
олиб
б
орила
диг
ан 
экс
курс
ия
ла
р
С
аноа
т 
ва
щ
иш
лощ
хыжа
лиг
и 
иш
ла
б 
чищ
ариш
и 
била
н 
та
ниш
иш
м
ащ
са
дид
а 
олиб
б
орила
диг
ан 
экс
курс
ия
ла
р 
Ижт
им
ои
й 
ва
м
аиш
ий 
м
азм
унд
аг
и 
м
унос
аб
ат
ла
р 
м
о=
и
ят
ини 
ырг
аниш
м
ащ
са
дид
а 
олиб
б
орила
диг
ан 
эк
ск
урс
ия
ла
р
С
анъа
т 
=
ам
да
а
да
биё
т 
со=
ас
ини 
ырг
аниш
б
ыйич
а 
ую
ш
тирилг
ан 
экс
курс
ия
ла
р
Э
кс
курс
ия
д
ав
ом
и 
=
ам
да
унинг 
охирид
а 
за
рур 
м
ат
ериа
лла
рни 
тыпла
ш
М
арш
рут
б
ыйич
а 
об
ъе
кт
ни 
куза
тиш
Э
кс
курс
ия
=
ащ
ид
а 
экс
курс
ов
од
нинг 
да
ст
ла
бк
и 
кириш
с
у=
ба
ти

---

87 
а) ўтказиладиган экскурсияларнинг ҳаммасига ўқитувчи раҳбарлик қилса-
да, у экскурсия объектларининг барчаси билан яхши таниш бўлмаслиги 
мумкин, бундай ҳолларда экскурсия уюштирилаётган корхона, муассаса ёки 
хўжаликнинг масъул вакили машғулот олиб боради; 
б) экскурсия муддати турлича бўлиб, уларни ташкил қилишда 
минтақавий, 
мавсумий 
ва 
экскурсия 
уюштириладиган 
объект 
хусусиятларидан келиб чиқилади. Жумладан, қишлоқ хўжалик корхонасига 
ҳосилни йиғиштириб олиш даврида, автокорхоналарга техник қаровларни 
ўтказиш пайтида экскурсия уюштирилиши энг юқори унумдорликка 
эришиш имконини беради; 
в) ўқитувчи ёки экскурсия уюштирилган объект вакили бўлган 
экскурсоводнинг раҳбарлик усули ва ўқувчиларнинг фаолияти турлича 
бўлиши мумкин. 
Экскурсия давомида бир ўриндан иккинчи ўринга кўчиб юрилади. Шу 
боис ўқувчилардан интизомга қатъий риоя қилиш талаб этилади. 
Ўқитувчилар объектни кузатиш жараёнида вақти-вақти билан саволлар 
берадилар, зарур маълумотларни ёзиб борадилар. Экскурсия якунида 
ўқитувчи бугунги кузатганларини аввал ўзлаштирилган материалларга 
боғлаб суҳбат ўтказади. Экскурсия материаллари асосида баён ёки иншо 
ёздириш мумкин. 
Хулоса қилиб айтганда таълимнинг ноанъанавий шакли сифатида 
ташкил этиладиган баҳс-мунозара, давра суҳбати, амалий конференция, 
семинар ва бошқалар муайян предметнинг муҳим мавзулари юзасидан 
ташкил этилиб, ўқувчиларда мустақил фикрлаш, ўз фикрини илгари суриш, 
уни асослаш ҳамда ҳимоя қилиш қобилиятини шакллантириш учун хизмат 
қилади. Бу каби дарсларнинг ташкил этилишида мақсаднинг аниқлиги, 
шунингдек, ўқитувчиларнинг фаол иштироки муҳим аҳамият касб этади. 
Кўргазма ва мўъжизалар майдони шаклида ўтказилаётган дарслар 
беллашув хусусиятига эга бўлиб, ўқувчиларни фаолликка ундайди.