Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Buralish deformatsiyasi
Agar bir uchi qistirilgan silindrik sterjenning ikkinchi uchiga sterjen o‘qiga tik 
tekislikda yotuvchi juft kuch ta’sir ettirilsa sterjenning erkin uchi kesimi qistirilgan 
uch kesimiga nisbatan ma’lum burchakka 
 

siljib, buralish deformasiyasi sodir 
bo‘ladi. Bunda silindrik sirtda olingan yasovchi chiziqlarni ma’lum burchakka 
 

og‘ganini ko‘ramiz (1-shakl). 
1-shakl. 
Buralish natijasida sterjen ko‘ndalang kesimlari qo‘shni kesimga nisbatan 
ma’lum burchakka siljiydi. Demak buralish deformasiyasida ham siljishdagi 

---

90 
singari kesim yuzada urinma kuchlanish 
 

sodir bo‘ladi. Buralish ham siqilish, 
cho‘zilish, siljish deformasiyalaridagi singari ichki kuch, kuchlanish va 
deformasiya qiymatlari kesish usuli va Guk qonuni asosida aniqlanadi. Buralish 
juft yoki moment 


Ph
M

ta’sirida sodir bo‘lib, fikran qirqilgan kesim yuzada 
tashqi momentga teskari yo‘nalishda ichki burovchi moment (
b
M
) hosil bo‘ladi. 
Malumki, siqilish deformasiyasida ichki kuch ko‘ndalang kesim yuzaga tik 
yo‘nalishda, siljishda esa yuza bo‘ylab ta’sir etadi. Demak yuza nuqtalari shu ichki 
kuch yo‘nalishiga qarshilik ko‘rsatadi. Xuddi shu yuza qarshiligini burovchi 
moment yo‘nalishiga, doira yuza qarshiligida xarakterlasak yuza nuqtalari doira 
markaziga nisbatan aylanma yo‘nalishda qarshilik ko‘rsatishini ko‘ramiz. SHu 
aylanma yo‘nalishda qarshilik ko‘rsatuvchi yuzaga buralishdagi qarshilik momenti 
 
r
W
deyiladi. 
Demak, buralishdagi urinma kuchlanishni quyidagicha ifodalash mumkin: 
r
b
b
W
M






2
2
,
m
N
mm
N
Bunda:
Ph
M
b



m
N
mm
N


,
burovchi moment, 
3
3
2
,
0
16
d
d
W
r



- kesim yuzasining qutb qarshilik momenti 


3
3
,
m
mm
Buralishga ishlaydigan sterjenlarga val deyiladi. Val momentining asosiy 
qismi bo‘lib, u mustahkamlikka hamda bikrlikka tekshiriladi.
Mustahkamlik sharti: 
 




r
W
M
max
max
Bikrlik sharti: 
r
G
M


max

l



- nisbiy buralish burchagi. 
Yuqoridagi formulalardan valning diametri topiladi. Bunda buralishdagi 
maksimal moment momentlar qiymatiga qurilgan epyuradan tanladi. Vallarni 
buralishga xisoblash tartibi quyidagicha amalga oshiriladi.
1.
Val uchastkalaridagi burovchi momentlar aniqlanib, epyurasi tanlangan 
masshtabda qurilsin. 
2.
Val uchastkalarining diametrlari (buralishdagi mustahkamlik shartidan) 
aniqlanib, uning shakli chizilsin 
 


MPa
25


3.
Valning tayanch kesimiga nisbatan qolgan qismlarining buralish burchagi 
aniqlanib, buralish burchagi epyurasi qurilsin. Siljish moduli
Hisob uchun kattaliklar yuqoridagi jadvaldan olinadi.