Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

TEXNOLOGIYA FANIGA OID AMALIY MASHG‘ULOTLARDA 
MASALALAR YECHISH BO‘YICHA YANGICHA YONDАSHUV 
 
A.J.Husanov f-m.f.n.dots, O.T.Yuldashev – 
Qo‘qon DPI
 
 
Hozirgi kunda mamlakatimiz rahbariyati tomonidan ta’lim tizimiga juda katta 
e’tibor berilmoqda. Kuni kecha Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 
mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, ilm-fan sohasi rivojini 
jadallashtirish masalalari muhokamasi bo‘yicha bo‘lib o‘tgan видеоселектор 
yig‘ilishda belgilab berilgan qator topshriqlar buning yaqqol misoli. Ta’lim tizimi 
bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlar hamda “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va 
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da o‘rta umumiy ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta’limi va oliy ta’lim tizimini rivojlantirish, ta’lim-tarbiya ishlari sifatini 
yaxshilash, bo‘lajak mutaxassislarda ijodkorlik qobiliyatini shakllantirish zarurligi 

---

88 
uqtirilgan. Dars samaradorligini oshirish ta’lim-tarbiya jarayonini ilmiy asosda 
yo‘lga qo‘yish va yangi pedagogik texnologiyalarni amalda qo‘llash bilan uzviy 
bog‘liq.
Kasb-hunar техникумлариda texnika fanlari sarasiga kiruvchi техник 
механика fanidan masalalar yechishni tashkil qilish usullarini tatbiq qilishdan 
asosiy maqsad – o‘qituvchilar va ўқувчилар jamoasi hamkorligi ta’minlash hamda 
uni aniq maqsadga yo‘naltirilgan holda yo‘lga qo‘yishdan iboratdir. Bu ishda ham 
pedagogik, ham boshqaruv masalalari hal etiladi. Shuni qayd etish lozimki, 
pedagogik innovasiyalar ishtirokchilari innovasiyalarning yuzaga kelish, namoyon 
bo‘lish va boshqarish jarayoni qonuniyatlari haqida metodologik, psixologik, 
pedagogik, texnologik bilimlarni puxta egallashi lozim. Aks holda pedagogik 
innovatsiyalar samarali natija bermaydi. Shularni hisobga olib “Техник механика” 
fanidan amaliy mashg‘ulotlarni o‘qitishda talabalarni mazkur fanga qiziqishlarini 
orttirish va amaliy mashg‘ulot darslarida turli xil masalarni yechishda bir xillikdan 
yiroqlashishga yaqindan yordam beradi.
Texnik mexanika fanidan amaliy mashg‘ulot darslarida fanning har bir 
bo‘limi uchun ikkitadan hisoblash-chizish ishlarini bajariladi. Fanning ikkinchi 
bo‘limi ikkinchi topshirig‘ida vallarni egilishga hisoblash va sterjenlardagi 
cho‘zilish hamda reaksiya kuchlari tekshiriladi. Texnik mexanika faniga doir har 
qanday masalani yechish elementning hisoblash sxemasini tuzishdan boshlanadi. 
Sxemada koordinata o‘qlari X,Y,Z ko‘rsatilib, ularning musbat yo‘nalishlari qabul 
qilinadi. Tayanchlardagi reaksiya kuchlari tekislikdagi sistemalar uchun tuzilishi 
mumkin bo‘lgan statikaning uchta muvozanat tenglamasidan foydalanib topiladi va 
tekshirib ko‘riladi. Agarda noma’lumlar soni tenglamalar soniga teng bo‘lsa, 
masala statik aniq, aks holda statik noaniq bo‘lib, keyingi holda reaksiya kuchlarini 
topish uchun qo‘shimcha ravishda deformatsiya tenglamalaridan ham foydalanish 
lozim. Tayanchlardagi reaksiya kuchlari ma’lum bo‘lgach elementning ko‘ndalang 
kesimlaridagi ichki kuch va kuchlanishlarni aniqlashga kirishiladi. Ichki kuchlarni 
kesish metodi bilan topiladi. Buning uchun ichki kuch ichki kuch topilishi lozim 
bo‘lgan jismdan element kesilib ikkiga ajratiladi va bir qismining ikkinchisiga 
ta’siri ichki kuch bilan almashtiriladi. So‘ngra elementning bir qismi olinib, shu 
qismga ta’sir qiluvchi qiluvchi tashqi (berilgan) kuchlar va ichki (tashlab 
yuborilgan jismning ta’siri) kuch ostida muvozanatda deb olinib statika muvozanat 
tenglamalari tuziladi. Bu tenglamada faqat ichki 
kuch noma’lum bo‘lib, uni topish 
qiyin emas. Asosan noma’lum kuchlarning yo‘nalishini belgilashga alohida e’tibor 
berish lozim. Bu kuchlarning yo‘nalishi dastlab ixtiyoriy olingan. Agarda 
muvozanat tenglamasi yechilib, undan noma’lum kuch musbat ishora bilan chiqsa 
– dastlabki qabul qilingan yo‘nalish to‘g‘ri olingan bo‘ladi. Manfiy ishora bilan 
ishorali chiqsa, ichki kuch yo‘nalishi teskari tomonga o‘zgartirib qo‘yiladi. 
Birinchi masala bo‘yicha talabalar topshiriqlarni quyidagicha tanlab oladi. 
Familiyasining bosh harfi bo‘yicha shu satr va 0 ustundan sxema raqami, ismining 
bosh harfi joylashgan gorizontal satr va juft sondagi ustunlar kesishishida 
joylashgan sonlar va otasining ismining bosh harfi joylashgan gorizontal satr va 

---

89 
toq sondagi ustunlar kesishishida joylashgan sonlar masalaning berilgan qiymatlari 
bo‘ladi. Ya’ni: 
Alfavit 
0 
1 
2 
3 
S
xe
ma
M1 (kN*m) M1 (kN*m) M1 (kN*m) 
A.K.F. 
I 
2 
1,5 
2,5 
B.L.X. 
II 
10 
4 
3 
V.M.S. 
III 
4 
9 
3 
G.N.Ch. IV 
9 
3,5 
4 
D.O.Sh. V 
2 
9,5 
4 
E.P.Yo 
VI 
15 
8 
3 
J.R.Y. 
VII 
2,5 
7 
3,5 
T.Q.I. 
VIII 
4,5 
9 
7 
Ya.U.Z IX 
2 
13 
5 
Yu.H. 
X 
7 
5 
8 
Yuqoridagi jadvalga mos keluvchi bir tomonidan qistirib mahkamlangan, 
buralishga sinalayotgan vallarning sxemalari berilgan. ularga har xil nuqtalariga 
jadvalda ta’sir yoyilgan kuch, og‘irlik kuchi, burovchi momentlar ta’sir etayotgani 
ko‘rsatilgan. Vallarning sxemalari soni ham jadvaldagi satrlar soniga mos ravishda 
o‘ntani tashkil etishi lozim.