|
маҳорати
педагогга қўйиладиган талаблар ва ўқув-тарбия
жараёнини амалга ошириш шартлари билан боғлиқ бўлган қуйидаги бош
(доминант) омиллар билан аниқланади:
-қўллаб-қувватлаш ва ўқув жараёни муҳити;
-педагогнинг психологик-педагогик тайёргарлиги;
-фанни чуқур билиши, касбий омилкорлик ва эрудиция:
-янги педагогик ва компьютер технологияларни билиш;
-касбий ахборот манбалари сифатида чет тилларни билиш;
-янги услуб ва билим манбаси сифатида илмий-услубий ва илмий-
тадқиқот ишларини олиб бориш;
-узлуксиз таълим тизимининг меъёрий ҳужжатларини билиш;
-ўқув-тарбия жараёнини амалга оширишнинг моддий техника базаси
билан боғлиқ бўлган ахборот базаси ва ресурслари.
Тарбиялай
олиш маҳорати
педагогнинг юксак маданият ва маънавият
савиясига, шахсий ахлоқи, ватанпарварлик ва бурч (ҳислар)ига асосланади.
264
Таълим олувчиларда дунё яхлитлиги юксак маданият, маънавият ва дунёвий
тафаккурни шакллантириш учун педагогнинг ўзи гуманитар ва гуманистик
руҳида тарбияланган ҳамда ўқув-тарбия ишини ташкил этиш маҳоратига эга
бўлиши шарт.
Педагогнинг ўқув-тарбия жараёнида инсон омилини таъминловчи
шахсий фазилатларига қуйидагилар киради: талабчанлик ва адолатлилик,
ҳалоллик ва хайрихоҳлик, киришимлилик ва ҳазил-мутойиба ҳисси
.
Ушбу
фазилатлар педагогнинг таълим олувчилар олдида обрўсини белгилайди.
Педагогнинг шахсий фазилатлари унинг таълим бериш ва тарбиялай олиш
маҳоратига таъсир кўрсатади.
Ўқитувчи аниқ мақсадни кўзлаш, қатъийлик, ширин сўзлик каби хислатларга
эга бўлиши керак. Ўқитувчининг одоби, маданияти юксак бўлса, одамларга
нисбатан меҳрибон, саҳоватли бўлсагина тез обрў ҳурматга эга бўлади.
Ўқитувчи болаларга нисбатан талабчан бўлиши билан бирга ўз шахсига
танқидий нуқтаи назардан қарай олиш керак. Ўқитувчи педагогик этиканинг
меъёрларини ўзлаштириб олиши тажрибада қўллаш, ўзининг дунёқараши ва
ахлоқий тажрибаси билан таққослаши лозим. Ўқитувчининг муҳим фазилати
кишилар билан тез эл бўла олиш, кўпчилликка аралаша билиш, улфати
жонлик, дилкашлик бўлиб, бу унда муомила маданиятини юксаклигини
ифодалайди. Ижтимоий фаоллик ва фуқаролик бурчини англаш ўқитувчилик
шахсига хос хусусият, зеро, ҳақиқий педагог тўла маънодаги жамоатчи
бўлиб, болаларга ҳаётга ижтимоий фаол туришининг амалий намунасини
кўрсатади. Ўқитувчи дарсларда ўқувчиларга бўлган талабчанликни болаларга
ҳурмат, зийраклик, педагогик мавқе обрўсини сақлаган ҳолда ёндашишнинг
мувофиқлаштирган ҳолда олиб бориши лозим. Педагог сифатида ўзлигини
намоён этиши талаб қилиш зарур ҳолатларда ўқитувчи томонидан ўз
ҳиссиётини акс эттиришини инкор этмайди.
Ўқитувчи дарсларда зийрак, меҳрибон, қувноқ, ҳушёр, кўнгилчан
бўлибгина қолмай балки жиддий хафа ва норозилиги билинган қиёфада ҳам
керак. Ўқитувчиларнинг педагогик оптимизми унинг ўқувчиларга
муносабатидаги ишонч, ўқув фаолиятини ташкил этишнинг турли
шаклларидаги дарсда уларнинг ҳамжиҳатликдаги изланувчанлигини ташкил
этиш, ўқувчиларнинг ишларига ҳаққоний баҳо бериш, уларга доимий зарур
ёрдам кўрсатишга тайёр туришлик буларнинг барчаси жуда катта амалий ва
тарбиявий аҳамиятга эга бўлади.
Ўқитувчининг белгиланган режани бажариши юзасидан ташкил
этадиган ўқув ишлари, тайёрлов ва бажариш босқичларига бўлинади. Дарсга
тайёрланиш давомида ўқитувчи ўз имкониятларига қараб қуйидагиларни
таъминлайди:
Таълимнинг зарур бўлган техник воситалари, кўргазмали қуроллар,
қўлланмаларни, дидактик ва тарқатма материалларни тайёрлайди.
Ҳозирги замон фан ва техника тараққиёти ўқитувчининг ижодкор
бўлиши фаннинг муҳим муаммолари юзасидан эркин фикр юрита олиши,
265
фан ютуқларининг ўқувчиларга етказа олиши ва ниҳоят ўқувчиларни ижодий
фикрлашга тадқиқот ишларига ўргата олишини талаб қилади.
Ўқитувчининг педагогик фаолияти ҳар бир бошқа фаолият каби ўзининг
аниқ услубига эга бўлади. Фаолият услуби-тўла маънода усуллар, ҳолатлар,
шаклларнинг турғун тизимидан иборат бўлиб, у ҳар хил шароитларда ҳам
мавжуд бўлади. У фаолият тузилишига боғлиқ бўлиб, унинг-субъектнинг
шахсий-психолог хусусиятига боғлиқ.
Ўқитувчининг касбий фаолияти фавқулодда умумий ва хусусий
қобилиятларни талаб қилади.
Касбий-педагогик
фаолиятнинг
муваффақияти
хусусий
педагогик
қобилиятларга боғлиқ бўлади. Педагогик қобилиятларнинг қуйидаги
гуруҳлари фарқланади:
•
объектга (талабага) нисбатан сезгирлик;
•
коммуникативлик – инсонларга юз тутиш, хайрихоҳлик, муомалалик;
•
перцептив қобилиятлар – касбий етуклик, эмпатия, педагогик туйғу;
•
шахс динамикаси – иродага таъсир эта олиш ва мантиқий ишонтира
олиш қобилияти;
•
ҳиссий барқарорлик - ўзини бошқара олиш;
•
креативлик – ижодий иш қобилияти.
Педагогнинг хусусий қобилиятларига билим, малака ва кўникмаларни
эгаллаш фаолияти ва шахсни тарбиялаш қобилияти ҳам тегишлидир.
Ўқитиш, ўрганиш ва ўргатиш бўйича қобилиятларига қуйидагилар киради:
•
талабани тушунишни кўриш ва сезиш, бундай тушунишнинг
даражасини ва характерини ўрнатиш қобилияти;
•
ўқув материалини мустақил танлаб олиш, ўқитишнинг самара берувчи
усул ва методларини белгилаш қобилияти;
•
материални етарли баён қилиш, унинг барча талабаларга
тушунарлилигини таъминлаш қобилияти;
•
талабаларнинг индивидуаллигини ҳисобга олган ҳолда ўқитиш
жараёнини ташкил этиш қобилияти;
•
ўқитиш жараёнида педагогик технологиялардан фойдаланиш
қобилияти;
•
талабаларнинг катта одимлар билан ривожланишини ташкил этиш
қобилияти;
•
ўзининг педагогик маҳоратини такомиллаштириш қобилияти;
•
ўзининг тажрибасини бошқалар билан баҳам кўриш қобилияти;
•
мустақил таълим олиш ва мустақил такомиллашиш қобилияти.
Педагогик жараёнга қаратилган педагогик қобилиятларга қуйидагилар
киради:
•
бошқа инсоннинг ички ҳолатини тўғри баҳолаш, унга ҳамдардлик
билдириш, ҳамнафас бўлиш қобилияти (эмпатия қобилияти);
•
тақлид қилиш учун намуна бўлиш қобилияти;
•
тарбия жараёнида индивидуал хусусиятларни инобатга олиш
қобилияти;
266
•
мулоқотнинг лозим топилган услубини, ўз ўрнини топиш, келиша олиш
қобилияти;
•
ҳурмат қозониш, талабалар ўртасида обрўга эга бўлиш қобилияти.
сарфланган вақт, мулоҳазаларнинг аниқ ва равшан баён этилиши каби
мезонлар асосида баҳолаш.
Do'stlaringiz bilan baham: |
