|
ФИО автора:
Qilicheva Umida Shavkat qizi
Jizzax “Sambhram” universiteti B.sc.IT yo’nalishi105-guruh talabasi
Название публикации:
«BOLA PSIXALOGIYASI VA JAMIYATDAGI O’RNI»
Annotatsiya
:
Sog’lom va barkamol avlodni voyaga yetqazish, jamiyatning haqiqiy tayanchi va
suyanchiga aylantirish. Jamiyatdagi tutgan o’rnini ta’minlash va alohida e’tibor
berish lozimdir. Bolalarning psixik jarayonlariga e’tibor berish, ularning yosh
xususiyatlarini e’tiborga olish va indiuvidal yondashish kerak. Ota -onalar va
bolalar munosabatlarini yo’lga qo’yish muhim ro’l o’ynashi va hozirgi kunda
bola tarbiyasi, ongi, ularning psixalogiyasi bilan shug’ullanish dolzarb masaladir
.Bola shakillanishida oilaning muhimligi va oiladagi ziddiyatlarning bola
tarbiyasiga ta’siri va unga qaratilgan chora tadbirlar amalga oshirilgan .
Mamlakatimizda bola huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya
qilishdan iboratdir va bu borada jamiyat bola tarbiyasiga befarq bo’lmasligi lozim
Tayanch so’z iboralar
: bola psixalogiyasi , psixik jarayonlar , oiladagi umumiy
sabablar, bolalik, Vatan, sajdagoh, yoshlar, jamiyat, taraqqiyot, kelajak .
Bola - dunyoni, atrofni sizni ya’ni ota – onasining ko’zlari bilan ko’radi. Ota
– onaga nima yomon bo’lsa, bola shuni yomon deb hisoblaydi. Ota – ona
kimni yaxshi ko’rsa, bola uchun ham u inson yaxshi bo’ladi . Keyinchalik, bola
ulg’aygach esa o’zi xulosa qilishga, ya’ni butun borliqni o’rganishga kirishadi
.Shunday ekan, bolaning har bir harakati bu ko’zgudagi ota - onasining aksi
hisoblanadi. Mening fikrimcha, har bir ota – ona farzandining yorqin kelajagini
xohlaydi va to’g’ri tarbiya berishga harakat qiladi. Tarbiya o’z navbatida oiladan
boshlanadi, bola ona qornidayoq rivojlanadi va eshitadi. Bola ona bilan aloqaga
kirishadi va oiladagi ba’zi muommolar ona psixikasiga ta’sir etadi va bolaga
ham o’z navbatida ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi .
Bola psixalogiyasi - psixalogiya sohasi, bolalar psixologik rivojlanishining
umumiy va alohida xususiyatlari turli yosh bosqichlaridir , bu jarayon turlicha
927
kechadi. Shu sababli, bolalar psixalogiyasi yosh psixalogiyasi deb ham ataladi .
Bolalar psixalogiyasi bolalarda psixik jarayonlar paydo bo’lishi va rivojlanishini,
bolalarning shaxs sifatida shakllanishini o’rgatadi .
L .S. Vigotskiy eng mashhur rus psixologi va faylasuflaridan biridir. Olim
turli g’oyalarni ilgari surgan, shu jumladan, bolalarning psixik jarayonlari
haqidadir L.S.Vigotiskiyning fikricha, muhit oily psixik funksiyalarning taraqqiyot
manbaidir. L. S . Obuxovaning fikricha esa, L .S. Vigotiskiyning katta xizmati
bor, ya’ni bolalar psixalogiyasi faniga tarixiylikni kiritgan.
D. B. Elkonin yozganidek bola jamiyat a’zosi va shaxs sifatida shakllanib
boradi, uning psixikasi rivojlanib, odamni aks etish qobilyati go’daklikdan
yetuklik davrigacha murakkablashib va takomillashib boradi .
Hozirgi kunda ota va bola munosabatlari murakkablashib borayotganligi
sababli, keyinchalik oilalar psixolokga murojat qilishadi. Shu maqsaddan kelib,
chiqqan holda bir qator vazifalar belgilanadi.
Jumladan,
1.Ayni damda zamonaviy, yosh oilalar munosabati inqirozga yuz tutmoqda. Bu
muommolarni oldini olish uchun bolalarga e’tibotli bo’lish zarar qilmaydi.
2.Bola tarbiyasiga e’tiborli bo’lish bilan birga o’z navbatida qiziqishlarini
o’rganish ham kerak .
3.Bola huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bilan birga,
sog’lom va barkamol avlodni kamol toptirish muhumdir .
Bolalik bu - inson rivojlanishining asosiy davri, u dunyoni bilishni o’rganadi,
tabiatning go’zalligini his qila boshlaydi, odamlar o’rtasidagi munosabatlarning
asoslarini tushunadi va oilasi bag’rida, ona allasini eshitib, ulg’ayadi. Bola uchun
“Oila” asosiy yashash joyi, rivojlanishi va psixalogik shakillanish qo’rg’oni
hisoblanadi.
928
Psixologlarning fikricha, bolalikdan asosiy ko’nikma va ko’nikmalar shaxsning
psixologik fazilatlari qo’yiladi, u faqat keyingi hayotida qo’llanma bo’ladi va
rivojlanib borishiga turtki bo’la oladi .
Oila bola uchun juda muhim chunki bolalikdanoq, jamiyatdan qisman ajralib
qolishi mumkin. Bolaning shakllanishiga ota – onasining o’z bolasiga bo’lgan
munosabati, balki ota – onaning bir – biriga bo’lgan munosabati ham ta’sir
ko’rsatadi. Agarda bolaga yetarlicha mehr, e’tibor, vaqt berilsa-yu, lekin ota –
ona o’rtasida ziddiyatlar mavjud bo’lsa, bu holat bolaga o’z ta’sirini ko’rsatmay
qolmaydi. Bu vaziyat bolada aks ta’sir etadi, ya’ni bolaning keying katta hayotida
kelajagida nomoyon bo’la boshlaydi. Shu sababli jamiyatga sog’lom va barkamol
avlodni yetqazish, mustaqillik yillarinizdan buyon orzu va mqasadlarimizga
aylanib ulgurgan.
Vatan kindik onimiz to’kilgan makon, muqaddas dargoh, ko’zga gavhardir.
Shunday ekan ona kabi jonga jondosh, ota kabi qonga qondoshdir Vatan azaldan
muqaddas sanalganidek , u uchun ham har bir farzandining kelajagi muhumdir .
Demak , bu yurt uchun har bir farzand jon kuydirmog’i kelajagi uchun oz
bo’lsa –da nafi tegib, yashamog’I lozim .
Samimiy insonga inson do’st bo’lishga talpinganidek, iymoni but farzandi
bo’lmog’I uchun ham vatan ona kabi intilaveradi, o’sha insonni asrab avaylaydi.
Farzand tarbiyasida otaning ham, onaning ham o’rni birdek. Bola eng avval
tarbiyani uyida ota -onasidan olsa, keyin maktabgacha ta’lim, keyin maktab, va
o’zini ko’rsatish uchun oily talim yaxshi maskan hisoblanadi. Shu vaqtgacha
ustozlaridan olgan bilimlari va bolaning yillar davomida yiggan ko’nikmasi
yordamga keladi. Oila ham bir kichik jamiyat bo’la oladi va bu jamiyat negizida
juda ko’plab yetuk yosh avlodlar yetishib chiqmoqda.
Endi jamiyatga nazar solsak, Jamiyat–kishilarning tarixan qaror topgan,
hamkorlik faoliyatlari majmui. Insonlar faoliyati va ular o’rtasidagi munosabatlar
Jamiyatning asosiy mazmunini tashkil etadi. Jamiyat moddiy ishlab chiqarishsiz
929
bo’lmaydi. Unda insonlarning oziq- ovqat, kiyim –kechak, uy – joy va boshqalarga
bo’lgam ehtiyojlari qondiriladi.
Shuni xulosa qilib aytish joizki, hozirda O’zbekistonda jamiyat taraqqiyotining
eng asosiy muommosi yosh avlodning ma’naviy dunyosini shakllantirish va
boyitish, shart - sharoitlar yaratishdan iborat. Har bir ota – ona farzandiga
e’tiborli bo’lishi kerak. Zotan har bir nihol yurt taraqqiyotida o’z o’rniga ega
bo’lishi lozim. Bolalar, kelajagimiz vorislari, millatimiz davomchilari sifatida doim
e’zozlanishi shart. Talab va tavsiyalar quyidagilardan iborat.
-Farzandlarimiz go’dakligidanoq kelajagiga befarq bo’lmaslik;
-O’z vaqtida to’g’ri yo’nalish berish ;
-Orzu va istaklarini eshitish ,oldiga qo’ygan maqsadlari yo’lida qo’llab
quvvatlash;
-Jamiyatga kerakli yosh kadrni yetqazib berish va jamiyatdagi o’rnini topishiga
yordam berish ;
-Bola huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish ;
-Bolalarda mehnatsevarlik va komillikka intilish tuyg’larini shakllantirish;
-Oilada ota – ona munosabatlarining to’g’ri yo’lga qo’yilganligi ;
-Ona va bolaning salomatligiga e’tibor qaratish;
O’zbekiston 1992 yilda BMTning “Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiya” sini
rafikatsiya qilgan. Bu muhim qadam bola huquqlariga oid davlat shakillanishi va
rivojlanishiga mustahkam zamin yaratib bera oldi va bunga qo’shimcha sifatida
Prizidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2019 yil 22-aprelda qabul qilingan
“Bola huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirishga oid qo’shimcha chora –
tadbirlar to’g’risida”gi qaror va 1-iyun - Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni
arafasida, 29-mayda qabul qilinganligi, bu ham bir e’tiborning namunasi bo’la
oladi .
930
Do'stlaringiz bilan baham: |
