Iii бўлим. Автотранспорт воситаларини хавфсиз бошқариш ва ҳаракат хавфсизлиги асослари

 
Тормоз йўли 
деб автомобилнинг тормозлашни бошлагандан то у 
тўла тўхтагунча босиб ўтган масофасига айтилади. 
Тўхташ йўли
деб тўсиқни кўргандан то автомобиль тўхтагунча 
автомобиль босиб ўтган йўлга айтилади.
Тормозлаганда автомобиль ғилдиракларига тортиш кучи эмас, 
қуйидаги расмда кўрсатилганидек 
Рт
1
ва 
Рт
2
тормозлаш кучи 
таъсир қилади. Бунда инерция кучи автомобиль ҳаракат йўналиши 
бўйлаб йўналган бўлади.

---

435 
 
11-расм. Автомобилни тормозлаш ва тўхташ йўли. 
Тасодифан тормозлаш жараёнини кўриб чиқамиз.
 
Ҳайдовчи 
тўсиқни кўриб йўл вазиятини баҳолайди, тормозлашга қарор қил-
ганда у оёғини тормоз тепкисига қўяди. Бу амални бажариш учун 
кетган вақт 
T
p
(ҳайдовчининг реакцияси вақти) қуйидаги расмда АБ 
қисмга тўғри келади. Бу вақтнинг автомобиль тезлигини камай-
тирмасдан 
S
p
масофани ўтади. Кейин ҳайдовчи тормоз тепкисини 
босади ва асосий тормоз цилиндридан босим (ёки тормоз жўм-
рагидан) ғилдирак тормоз цилиндрларига (тормоз камераларига) 
узатилади. Тормоз юритмасининг ишга тушиш вақти 
T
pт
ушбу 
расмда ВС қисм оралиғида бўлади. 
T
pт
вақти асосан тормоз юрит-
маси конструкциясига боғлиқ бўлади. У гидравлик юритмали авто-
мобилларда 0,6-0,8 сек (дақиқа)ни ташкил қилади. Пневматик юрит-
мали автопоездлар учун бу вақт 2-3 сек бўлиши мумкин. 
T
pт
вақтида автомобиль тезлигини пасайтирмасдан 
S
рт
масофани босиб 
ўтади.
T
рт
вақти тугашида тормоз тизими тўла уланган бўлади (С 
нуқта) ва автомобиль тезлиги камая бошлайди. Бунда секинлашув 
аввалига ошади (СD қисми,