Bola nutqining norm al rivojlanishi u c h u n m uloqot m a ’lum aham iyatga
ega b o'lishi, ijo b iy -em o tsio n al tu sd a kechishi kerak. U n g a tovushlarni
sh u n d ay g in a eshitish kam lik qiladi (ra d io m a g n ito fo n , televizor). D astlab
m a ’lum yosh davri u c h u n xarakterli asosda k a tta la r b ila n m u lo q o t qilish
l o z im . B o la n i k a t t a l a r b i l a n m u l o q o t i s h a k l i n i n g o 'z g a r i s h i n u t q
rivojlanishiga tu rtld b o 'l a d i . D e m a k , h a y o tin in g b irin c h i yili u c h u n
xarakterli b o 'l g a n e m o t s i o n a l m u l o q o t n i 2—3 y o s h la rd a p r e d m e t l i -
harakatga alm ashtirishi u n in g nutqi rivojlanishiga yaxshigina tu rtki b o 'lib
xizmat qiladi. Agarki, b u n d a y o 'z g a ris h yuz b e rm a s a , u h o ld a n u tq
rivojlanishida o rq a d a qolish yuzaga keladi.
Bolada p r e d m e t l i - o 'y i n faoliyati ja ra y o n id a to 'p la n g a n taassu ro tlar
n u tq rivojlanishiga dastlabki z a m in b o 'lib xizm at qiladi.
Bola. n u t q i n i n g riv o jla n ish i ta s h q i n o q u l a y s h a r o i t l a r n a tija s id a
k echikadi va buziladi: ijobiy e m o ts io n a l m u h i t n i n g y o'qligi, h a d d a n
lashqari sho v q in -su ro n li m u h it.
N u tq taqlid asosida rivojlanadi. Shu sababli ayrim nutqiy kam chiliklar
(talaffuzning a n iq emasligi, d u d u q la n ish , n u tq t e m p in in g buzilishi va
boshqalar) asosida taqlid yotadi.
N u tq k am chiliklari k o 'p i n c h a turli xil psixik tra v m a la rd an yuzaga
keladi (q o 'rq u v , yaqin o d a m in i y o 'q o tg a n d a hayajonlanish, oiladagi u zo q
dav o m e tay o tg an psixik tra v m alo v ch i vaziyat va h.k. ).
Bu n u tq rivojlanishini kechiktiradi, ayniqsa, kuchli psixik travm alarda
bolalarda psixogen nutqiy buzilishlarni keltirib chiqaradi: m u tiz m , nevrotik
duduqlanish. Bu n u tq iy buzilishlar M. Ye. Xvatsev tasnifi b o 'y ic h a shartli
ravishda funksional buzilishga kiritiladi.
S h u n in g d ek , n u tq n in g funksional buzilishlariga quyidagilarni h a m
kiritish m um kin:
1. Bola organ izm ig a zararli t a ’sir ko'rsatishi bilan bo g 'liq buzilishlar.
2. U m u m iy , jis m o n iy zaiflik, c h ala tug'ilish yoki to 'la sh ak llan m ag an
hom ilalik bilan s h a rtla n g a n yetishm aganlik.
3. Ichki organlarning turli kasalliklari, raxit, m o d d alaralm ash in u v in in g
buzilishi.
Bolalardagi nu tq buzilishlarini b ah o la sh d a keskin davrlarni hisobga
olish shartdir, qaysiki b u n d a n u tq tiz im in in g u yoki bu tarkibiy qismini
b ir m u n c h a jad al rivojlanishi q a c h o n so d ir b o 'la d i, n u tq iy faoliyatning,
nerv m e x a n iz m i ja r o h a tla n is h in in g yuqori darajadagi xavfi n im a bilandir
bog'liq ravishda pay d o bo'lishini o 'rg a n ish o so n ro q kechadi.
N u t q funksiyasining rivojlanishida 3 ta keskin davr ajratiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: